(Mətnin sonunda müsahibənin səs yazısını dinləmək imkaniniz var)
AIDS-lə bağlı “İşdən sonra”da apardığımız müzakirə zamanı belə bir fikir səsləndi ki, bu xəstəlik daha çox narkomanlar arasında yayılır və narkomaniyanın böyük problem olduğu regionlardan biri də Azərbaycanın cənub bölgələridir. Siz də məhz həmin bölgədən, Masallı kənd seçki dairəsindən millət vəkili seçilmisiniz. Bu situasiya ilə tanışsınızmı və bu Sizi də narahat edirmi?
Bəli, əlbəttə narahat edir. Seçildiyim dairədəki kəndlərdə bu sarıdan vəziyyət qeyri qənaətbəxşdir. Narkotikanın daşınması, satılması maddəsi ilə həbsxanalrda oturanların sayı çoxdur. Bir millət vəkili kimi bu məni ağrıdır.
İranla sərhəddə yaxın olduğundan mən dəfələrlə çıxış etmişəm ki, sərhəd nəzarəti, narkotika qaçaqmalçılığı ilə mübarizə gücləndirilməlidir. Çünki məhz o nəzarət olunmayan sərhəd zolaqlarından külli miqdarda narkotik maddələr daşınır. Deyirlər ki, guya Azərbaycan tranzit ölkədir. Amma belə deyil, çoxlu sayda narkotik maddələr məhz bura gətirilir ki, millətimizi məhv etsinlər. Bu, düşünülmüş siyasətdir.
Narkotika problemlərinin ən böyük olduğu yerlərdən biri də həbsxanalardır. Ekspertlər bu problemin artıq qaçılmaz olduğunu bildirirlər və hesab edirlər ki, bunu etiraf edib heç olmazsa problemin vurduğu zərərin miqyasını azaltmağa səy göstərmək lazımdır. Bunun üçün, misalçün, iynələrin dəyişdirilməsi üzrə kampaniyalar aparılmalıdır. Siz həm də prezident yanında Əfv komissiyasının üzvüsününüz. Bununla bağlı fikirlərinizi eşitmək istərdik.
Mən doğrudan da 15 ildir Əfv komissiyasının üzvüyəm və bizə daxil olan ərizələrin az qala üçdə biri o maddələrlə - narkotika ilə bağlıdır. İslah-əmək müəssisələrində oturan qadınların yarısı məhz narkotika daşınmasına görə məhkum olunanlardi. Amma mən sizə deyim ki, biz Əvf komissiyasında bu maddələrə ən ağır maddə kimi baxırıq. Və biz qərara gəlmişik ki, 2 maddəyə görə kim müraciət edir-etsin, biz onları əvf etməyəcəyik. Bu, qətl hadisələridi və narkotika alveridi. Hərdən birinci ledidən də, prezident də bizə müraciətlər olunur və xahiş olunur ki, biz bu məsələyə baxaq. (Elə olur ki, prezident bölgələrə gedəndə ona məktublar verirlər və o da bizdən xahiş edir ki, məsələyə baxıb həmin məktublara cavan göndərək). Biz hətta prezidentlə özümüzü müstəqil apararaq həmin maddələrlə bağlı olan ərizələri həmişə rədd edirik.
Amma onu da əlavə edim ki, AİDS narkotika ilə bağlı olsa da, onun digər, günahsız qurbanları da var. Eləsi var ki, bu xəstəliklə doğulur. Bundan başqa, kişilər gedirlər Rusiyaya, Ukraynaya işləməyə və orada cinsi əlaqəyə girib zöhrəvi xəstəliklərə, o cümlədən AİDSə yoluxub sonra Azərbaycana gəlirlər. Burada xəstəliyi öz həyat yoldaşlarına keçirirlər. Belə halların sayı yüzlərlə, minlərlədi.
Ona görə, biz belə insanların sosial müdafiəsini, xəstəliyə nəzarətin gücləndirilməsi üçün yeni qanun layihəsi hazırlamışıq. Və ola bilər ki, bu payız sessiyasında həmin qanun qəbul olundu.
Məhərrəm Şahverdi sual verir. “Sizi salamlayıram, Elmira xanım, Sizə böyük hörmətim var, istərdim ki, mənim sualıma səmimi cavab verəsiniz. Siz nəvaxtsa Azərbaycanda prezident aparatından asılı olmayan parlament təsəvvür edirsinizmi?”
Lenin hələ vaxtilə deyib ki, cəmiyyətdə yaşamaq və cəmiyyətdən asılı olmamaq qeyri-mümkündür. Mənə elə gəlir ki, bu mümkün deyil və heç lazım da deyil.
Bilirsiz, prezident aparatı da bizim cəmiyyətimizin bir hissəsidir. Və onlarla bizim çox səmərəli əməkdaşlığımız var. Məsəlçün orada çox güclü bir qanunvericilik şöbəsi var ki, biz daim onlarla məsləhətləşirik. Onlardan məsləhət alır, onlara təkliflərimiz veririk. Misalçün, bizim sosial-siyasi komissiyamızın işi çox ağırdır. Çünki bizim hər bir qanun və ya qanuna dəyişiklik maliyyə tutumludur.
Mən bir-neçə ildir ki, əlləşirəm ki, qadınların “dekret pulu” artırılsın. Amma bu qərar maliyyə tutumludur. Belə ki, biz qanunu qəbul etsək belə, pulu analara maliyyə nazirliyi verməlidir. Verməsə, deməli qanun havadan asılı qalacaq. Ona görə, əlaqəsiz işləmək də mümkün deyil.
Sadəcə, mən istərdim ki, hətta hakim partiyadan olanlar daha çox partiya ideologiyalarından yox, öz mənəvuyyatlarından, vicdanlarından asılı olsunlar. Çünki bəzən elə təkliflərlə çıxış edir, elə qanun layihələrinə səs verirlər ki, özləri də sonradan etiraf edirlər, bəli, bu qanun layihəsindən mənim də xoşum gəlmir, zəhləm gedir, amma məcburam bunu dəstəkləyim.
Bax belə şeylərdən mənim xoşum gəlmir. Adamda gərək bir sima olsun.
Amma Siz dəstəkləmirsiz...
Dəstəklmirəm, əlbəttə ki. Çoxlu qanunlar olur ki, öz mövqeyim olur. Və öz mövqeyimi mən həmişə bildirirəm. Elə qanunlar olur ki, heç səs vermirəm. Təbiidir axı, belə də olmalıdır. Bəs parıamentə nəyə görə seçilmişik? Müstəqil fikirlər də olmalıdır. Hamı bir istiqamətə baxmamalıdır. Çünki bizdə demokratiyadır. Bəzən deyirlər, gör ha, 20 nəfər əleyhinə səs verdi. Bu - normaldır.
Mənim yadıma gəlir, penitisionar sistemlə bağlı müzakirələr getmişdi və hətta adətən az danışan Zeynab Xanlarovunu tutdu bu mövzu. İslah müəssisələrində cəza ilə bağlı müzakirələr gedirdi. Orada belə bir maddə var idi ki, məhbusda narkotik maddə və ya digər qeyri-qanuni əşya tapılanda onun həbs cəzası 2 ilə qədər artırılsın. Əvvələr belə olanda məhbusu karserə salmaqla kifayətlənirdilər. Mən bunun əleyhinə çıxdım. Dedim bizim həbs sistemini – barak sistemini təsəvvür edin. Bir barakda 50-100 nəfər yatır. Onları gündə gəzməyə çıxarırlar. Hansısa nəzarətçinin hansısa məhbusdan xoşu gəlmirsə, deyir “dayan, gör sənin başına nə oyun açacağam”. Və məhbuslar həyətdə olanda kimsə onun yatağına narkotik maddə atır. Demirəm belə olur, amma ola bilər. İndi həmin məhbus gərək 2 il də artıq cəza çəksin. Başqa sözlə, belə maddələrə həssaslıqla yanaşmaq lazımdır.
Zeynab xanım da mənimlə razılaşdı və biz bu maddələrə qarşı çıxdıq. Amma təəssüflər olsun ki, bu dəyişiklik qəbul olundu.
Yenidən qayıdaq prezident aparatı-parlament münasibətlərinə. Biz alışmışıq ki, parlamentə daxil olan qanun layihələrinin çoxu məhz prezident aparatından gəlir. Bunun səbəbi nədir, parlamentdə təşəbbüskarlıq azdır, yoxsa prezident aparatında təşəbbüskarlıq çox?
Yəqin belədir. Təşəbbüskarlıq doğrudan da bizim aramızda çox azdır. Amma hər şeyi prezident aparatının üstünə yıxmaq da düzgün deyil. Mən şəxsən qanun layihəsi hazırlayıb onun qəbul olunmasına nail olmuşam. Bəzən müqavimət olur. Məsələn, Qənirə Paşayevanın ictimai yerlərdə siqareti qadağan edən qanun layihəsinə siqaret çəkən parlament üzvləri müqavimət göstərirdilər. Və ya məişət zorakılığı haqda qanun müzakirə olunanda kişi deputatlar buna daha çox etiraz edirdilər.
Siz parlamentdə etik normaların qorunması ilə bağlı da tez-tez çıxışlar edirsiniz.
Yox, mən heç vaxt bu məsələ ilə bağlı çıxış etməmişəm.
Mən qadın deputatları deyirəm. Məsələn, vaxtilə Zeynab Xanlarova Əhəd Abıyevin məşhir çıxışına reaksiya vermişdi. Bununla bağlı parlamentdə indi vəziyyət necədir?
Bizdə indi vəziyyət tədricən yaxşılaşır, Əhəd Abıyevlər, Hüseyn Abdullayevlərin vaxtı keçib artıq. Pənah Hüseynov daha çöx coşqunluq edir. Bizdə deyəsən 15-ə yaxın müxalifətyönlü deputat var. Pənah Hüseynovdan başqa heç kimi tanımıram ki, hərdən də olsa cızıqdan çıxsın. Tənqid edirlər, çox sərt tənqid edirlər, amma hamısı etik normalar çərçivəsində. O cümlədən də hakimiyyət partiyalarından olanlar. O misal gətirdiyiniz Əhəd Abıyevin dediyi kimi ifadələrə mən rast gəlməmişəm axır zamanlar. Bu da yaxşı bir tendensiyadır, biz bir-birimizi eşitməliyik.
Eşitmək və eşidilmək məsələsi. Sizcə müxalifətin səsi parlamentdə nə dərəcədə eşidilir?
Eşidilmir. Onlar çox vaxt ədalətli danışırlar. Amma çox vaxt da ədalətsiz danışırlar. Mən deməzdim ki, uydurma, amma birtərəfli mövqe tuturlar. Mən buna qərəzçilik deyərdim. Bəlkə də buna görədir.
Amma maraqlı təkliflər olanda, qərəzşilikdən uzaq, doğrudan da təşviş doğuran hadisələr baş verəndə, mənə elə gəlir ki, eşidilir və nəticələr də var. Bizim müxalifətyönlü deputatlar da deyirlər ki, bu barədə ölçü götürülür.
Sizin parlamentlə prezident aparatı münasibətləri haqda dediyiniz "bu belə də olmalıdır" ifadəsi...
Yox, mən "belə də olmalıdır" deyil, biz özümüz də aktiv olmalıyıq dedim. Onsuz olmur. Əməkdaşlıq olmalıdır. Bizim qanunlarımızı icra edən prezident aparıtı və onun məmurlarıdır. Bəs əməkdaşlıq olmasa biz bunları necə həyata keçirəcəyik?
Və buna reaksiyalar verir dinləyicilər. Cavid Behruz yazır: “Parlamentin prezident administrasiyasından asılı olması təbii deyil. Lakin Elmira Axundovanın bu sözləri söyləməsi təbiidir”. Və Məmmədhəsən əmi adlı bir dinləyici də yazır: “Gorun çatlasın, Montesquieu!”
İndi hər kəs öz mövqeyində qalsın, mən daha şərh vermək istəməzdim.
Beləliklə, Siz deyirsiniz ki, müxalifətin fikri konstruktiv olanda nəzərə alınır...
Mənə elə gəlir ki, alınır.
Amma müxalifət deputatları deyirlər ki, onların qanunvericilik təşəbbüslərini lazımsız bir kağız parçası kimi atırlar bir qırağa. Elə vaxt olur ki, heç müzakirəyə də çıxartmırlar.
Yəqin ona görədir ki, onlar azlıqdadırlar. Hakim partiya gör nə qədər yer tutur parıamentdə? Mütləq çoxluqdur. Ona görə mən bunu təbii hesab edirəm. İndi, hakim partiya bunların təklifini rədd edirsə, nə eləmək olar?
Hakim partiyanın hakimliyi hara qədər olmalıdır?
Çətin sualdır mənimçün. Amma, əlbəttə qarşıdurma, xaos, anarxiya həddinə çatmamalıdır.
Yəni hansı həddir bu?
Camaatı eşitməlidir. O cümlədən də müxalifəti eşitməlidir. Yenə də deyirəm, konstruktiv təklifləri eşitməlidir. Tənqidləri eşitməlidir. Başqa nə demək olar ki?...
Maraqlı məsələlərdən biri də parlamentin ölkədə insan haqları ilə bağlı tutduğu mövqedir. Deyək ki, Azərbaycanda bloqqerlərin həbsi ilə bağlı Almaniya və Britaniya parlamentlərindən, Avropa parlamentindən reaksiyalar olur. Müxtəlif ölkələrin parlament üzvləri öz hökumətlərindən bu məsələni nəzarətdə saxlamağı tələb etdilər. Siz necə, bir depuatat kimi bu məsələdən narahat oldunuzmu, oldunuzsa bunu necə bildirdiniz?
Mən bu məsələdə narahatlığımı bildirmədim.
Nəyə görə? Çünki bizdə məhkəmə var və bunlar diffamasiya haqqında qanununa riayət olunmamasına görə həbs olunsaydılar doğrudan da mən başa düşərdim. Amma bunlar sırf xuliqanlığa görə həbs olunublar.
Bəlkə də cəza həddindən artıq sərt idi. Mənən elə gəlir ki, onlar artıq 2-3 ay idi həbsdə idilər və onlara şərti cəza vermək olardı. Amma mən sizə tam səmimiyyətlə deyim, Əfv komissiyasının üzvü kimi bizim əlimizdən yüzlərlə belə faktlar keçir. Xuliqanlığa görə, kafedəmi, hansısa ictimai yerdəmi, evdəmi kimsə kiminləsə dalaşıb və ona həbs cəzasl veriblər. Verirlər – kəndçiyə də verirlər, aşbaza da verirlər, tələbəyə də verirlər. Bəs nəyə görə siyasi narazılıq olmur belə hallarda?
Hətta biz onları əfv edirik və hesab edirik ki, xuliqanlığa görə həddən artıq cəza verirlər onlara. Mən hətta Əfv komissiyasının iclasında demişəm ki, bizdə alternativ cəzalar tətbiq olunmalıdır. Biz penitisionar sistemin liberallaşdırılmasına doğru getməliyik. Bu bizdə düzgen deyil – həddən artıq sərt cəza verilir. Nə bilim, kimsə 3 dənə xoruz oğurlayır, ona 3 il, 4 il cəza verirlər. Bax belə hallarda biz onlara əfv veririk.
Amma bu məsələni mən siyasiləşdirməzdim.
İkinci tərəfdən, gəlin, mətbuatda gedən prosesləri izləyək. Məgər bəzi qəzetlərdə verilən məqalələrə görə bunları məhkəməyə vermək olmazmı?
Şəxsən mən hakimiyyətdə olsaydım belə bir passaja görə qəzeti məhkəməyə verərdim. Buyurun: “Bu gün ən şərəfli qələm Azərbaycan insanının qanını içən, onun bədbəxtçiliyi üzərində dəbdəbəli saraylar ucaldan, xalqın mənəviyyatını zorlamaqdan, bu ölkəni səfalətin və cəhalətin dibinə yuvarlamaqdan zövq alan bir tayfa hakimiyyətinin çirkinləri, iyrənclikləri qarşısında susmayan qələmdir” və sair və sair....
Sizcə bu yazı etik normalara sığır? Bu, bolşeviklərin lozunqlarıdı, bu, bolşevikcəsinə yazılan məqalədir.
Siz, səhv etmirəmsə,“Azadlıq” qəzetindən sitat gətirirsiz...
“Azadlıq”dı, ya başqa qəzetdi...Mən “Azadlığın” adını ona görə çəkmirəm ki, bu qəzetin çox böyük və şərəfli ənənələri var. Amma belə ünvansız, və ən başlıcası, faktsız təhqirlər heç kimə yaraşmır. Bax ona görə inam artıq yoxdur bu qəzetlərə.
Sizcə qələm susmalıdır bütün bunların qarşısında?
Bəli. “...xalqın mənməviyyatını zorlamaqdan zövq alan hakimiyyət”, yəni doğrudanmı bizdə hakmiyyət zövq alır?
Bəs muğamın dirçəlməsi, teatrların dirçəlməsi, beynəlxalq musiqi festivallarının keçirilməsi? Mən o gün Qəbələdə caz festivalını izləmişəm. 7 gündür ən məşhur kollektivlər rayonda (!) konsertlər verirdilər. Bəs kitabların çap olunması, muğam haqqında gözəl-gözəl nəşrləin çap olunması? Bütün bunlar “xalqın mənəviyyatının zorlanması” deməkdir?
Hakimiyyətin gözəl işlərini görməmək olmaz. Birtərəfli düşünmək olmaz.
Problemlər çoxdur, heç kim demir ki, problem yoxdur. Gəlin problemlərdən yazaq. Ümumiləşdirməyək!
Mən də AzadlıqRadiosunda işləmişəm. Bir problemi götürüb konkret onun üstündə işləyirdim. Məsələn, Elçibəyin dövründə çoxlu problemlər var idi. Amma mən ancaq pis tərəfi deyil, hakimiyyətin yaxşı tərəfini də götürüb fikirləşirdim ki, onu da xalqıma, xaricə çatdırım.
Olmaz belə yazmaq.
Necə olur axı, bütün dünya İlham Əliyevə onun sərt xarici siyasətinə, daxildə apardığı reformalara alqış deyir, amma biz daxildə belə şeyləri yazırıq? Mən bununla heç vaxt razılaşa bilmərəm.
Misalçün, mən hakmiyyətdə olsaydım, mən də belə müəllifləri məhkəməyə verərdim.
Başqa məsələ isə həbs cəzasıdır. Məsələn, mən diffamasiya haqqında qanunun qəbul olunmasına tərəfdarıyam. Mən istəməzdim ki, hətta belə sözlərə görə kimsə həbs olunsun. Qoy cərimə olunsun. Qəzet üzr istəsin, amma bizdə jurnalistlər həbs olunmasın.
Amma, Elmira xanım, Konstitusiyaya əsasən həmin yazı müəllifinin də ölkədəki vəziyyəti yazdığı kimi qiymətləndirmək haqqı tanınmalıdır.
Haqqı tanınmalıdır, amma baxmalıdır ki, bunu hansı formada yazırsan.Axı biz özümüz də həm xarici mətbuatda, həm də jurnaslitikada işləmiş adamlarıq. Belə ifadələr nədir? “Rəzalət, eybəcərlik, İlham Əliyevin diktatiturası” – bu, bilirsən, gülüncdur. Bunu 90-cı illərin əvvəlində, ortalarında yazmaq olardı. Artıq jurnaslitika elə səviyyəyə çatıb ki, belə məqalələr keçmir! Bu, əks reaksiya doğurur.
Siz hesab edirsiniz ki, ölkədə diktatura deyil. Amma o hesab edir ki, diktaturadır.
Hesab eləyir, eləsin ey, amma bir forma tapmalıdır, bunun təsdiqini göstərməlidir, faktlar gətirməlidir. Bu, ruslar demişkən “Boyevoy listok”dur, bu, analitik məqalə deyil.
Sizin istinad etdiyiniz köşə yazısıdır, köşə yazısında da insanlar şəxsi fikirlərini deyirlər.
Şəxsi fikirlərin də forması olmalıdır. Bunu mən heç vaxt qəbul edə biımərəm.