L.Yuzefovich: "Orda hər bir savadlı adam şeir yazırdı"

- İnsana yazmağı öyrətmək mümkünsüzdür, ancaq bununla belə özün öyrənə bilərsən. Bu zen-buddizmdəki kimidir, müəllim adama heç nə öyrətmir, di gəl ki onun yanında daha çox şey öyrənirsən, nəinki onsuz.

- Fikrimcə, təbiətdə ayrıca yazıçı istedadı deyə bir şey yoxdur. Sadəcə mütaliəyə sevgidən doğmuş yazarlıq işinə bir meyllilik var ki, məqsədli şəkildə üzərində işlədikcə bir vərdiş halını alaraq inkişaf edir. Sonuncusu, həmişə, hər işdə olduğu kimi, ən çox motivasiyadan asılıdır.

- Ustad-şagird söhbətləri mənimçün sovetin son illərinə xas qəzetlərin leksikonunu xatırladan gülünc şeylərdir. Ancaq gərək insanın yanında yaşlı və gənc həmkarları olsun, belə olanda özünə inamı artır. Orta xətti tutub getmək ən etibarlısıdır. Yaşlı nəsil tədricən dünyasını dəyişdikcə, Tyutçevin bir sözü yada düşür: “Öndə gedən yoxdur və mən qismətin növbəsində dayanan son adamam”. Elə də ürəkaçan bir şey deyil.

- Ədəbiyyatda kimi sevsən onu öyrənirsən. Mənimçün belə ustadlar lap çoxdur, hətta onlardan az bir hissəsini saymağa belə xeyli vaxt lazımdır. Onlardan təkcə birini, gənc yazıçıların çoxunun oxumadığı, ancaq fikrimcə rus ədəbiyyatında ən önəmli mətnlərdən biri olan Vladimir Korolenkonun uşaqlıq və gənclik illəriylə bağlı xatirələrinin yer aldığı “Mənim müasirimin tarixçəsi” kitabıdır. Məncə, tayı-bərabəri olmayan və olduqca aktual bir əsərdir. Korolenko orda gənclik illərində qəlbinin üç mədəniyyət – polyak, ukrayn və rus mədəniyyəti arasında onlardan birinə aid olmaq üçün tərəddüd etdiyindən və axırda onların ən universalı olan rus mədəniyyətinə sadiq qaldığından bəhs edir. O mədəniyyətlərin ilk ikisi ancaq bir xalqa məxsus idi və bunun üçün də məhdud idi. Heç istəməzdim Korolenko seçimini etdikdən neçəsə on illik sonra, rus ədəbiyyatının onu cəlb edən əsas xususiyyəti itirilsin.

- Təkcə rus yox, ümumən ədəbiyyat dünyada təsir gücünü itirib. Dünya dəyərləri sırasında bir xalqın söz sənəti özüylə birgə doğurduğu mədəniyyətin çəkisinə görə yerini tutur. Çağdaş dünyada ingilisdilli ədəbiyyata rəqib yoxdur. Bu da var ki, ingilisdilli ədəbiyyatın yüksəliş tarixi yüz, hətta əlli il öncələrə gedib çıxır.

- Hə düzdür, çevrə daralır. Səbəbi hamıya məlumdur. Oxucularımızın sayı qatbaqat azalıb, yazıçılarımızsa azalmır ki, azalmır, axı öz aramızdır, ədəbiyyatdan hali olmaq insançün böyük zövq mənbəyidir. Biz orta əsrlər Yaponiyası və Çininin həyat normasına keçirik, orda hər bir savadlı adam şeir yazırdı, özü də şairliyin qarşılığında nə pul, nə də mənsəbdə yüksəliş gözləmirdilər. Rusiyada da, Fransada olduğu kimi, yazıçılıq heç olmasa adama kiçik bir ad, bir az məşhurluq qazandırır, bu da özlüyündə az şey deyil.

- Nasirin ağlı onu gizlətmək bacarığıyla təsdiq olunur. Yaxşı yazıçı savadıyla qürrələnmir, çünki yazıçının məqsədi düşüncələrini dilə gətirmək deyil, düşüncələri oyatmaqdır. Onun mətnə gətirdiyi fikir və assosiasiyalar, eynilə emosional güc kimi mətnin keyfiyyət göstəricisidir. Svetlana Vasilenko deyir ki, “ədəbi əsərin keyfiyyəti, insanın tüklərini biz-biz etmə səviyyəsi ilə ölçülməlidir”, bu həqiqətin bir tərəfidir. Ümumiyyətlə, mənimçün “ədəbiyyat” sözü belletristikayla eyni mənanı daşımır. Heyzinqin “Orta əsrlər payızı” romanı məndə insan təbiəti ilə bağlı qalan bütün gözəl romanlardan daha böyük təsəvvür yaratdı.

Oxuduğum bu cür romanlardan sonuncusu Vyaçeslav Kuriçınin “Lolitasız Nabokov”u olub. Təkcə Nabokov deyil, bizim hamımız, ölü və dirilərimiz haqda işıqlı bir kitabdır. İş elə gətirib ki, “yazıçı” sözü ümumiləşmiş ad kimi ən fərqli işlərlə məşğul olan cürbəcür fərqli fiqurlara verilib. Çeslav Miloş da yazıçıdır, Stiven Kinq də. Hər ikisi yaxşıdır, ancaq onlar arasında nə oxşarlıq var? Mədəniyyətdən doğulub böyüyən müəlliflər mənim qəlbimə daha yaxındır, düzdür bu da hələlik bir şey ifadə etmir. Bir zamanlar romalı intellektuallar İncil kimi kütlənin dilindən yazılmış bir vulqar əsərdən heç bir ciddi şeyin əmələ gəlməyəcəyinə tam əmin idilər. Axı, heç Horasiyayla Katull müqayisə olunmaz dərəcədə bir-birindən fərqlidir! Ona görə də bir müddət sonra mənim seçimin tutarsız ola bilər.

- Mükafatlarla bağlı danışarkən subyektivliklə ədalətsizliyi qarışdırılar, əslində isə bunlar fərqli şeylərdir. Mükafat yarışında yazıçılar deyil, münsiflər heyəti üzvlərinin zövqü mübarizə aparır. Onlar avtomatik səs verən maşın deyil, insandırlar və adi insana xas zəiflikləri, meyllilikləri də var. Onların həm də öz baxışları yaxud estetik prinsipləriylə səsləşən müəllifləri irəli çəkmək kimi bir cığallıqları olur.

- Borxes fəndgir yazıçıdır, onun sözlərini hər mənada anlamaq olar, bircə birbaşa mənasından başqa. Deyəsən, Lev Tolstoy da demişdi ki, bütün yazıçılar iki kateqoriyaya bölünür: birincilərin şəxsiyyəti yazdıqlarından yüksəkdə dayanır, ikincilərinki alçaqda. Sonra kimsə həmin deyimə əlavə də edib ki, əsl yazıçılar ancaq ikincilər arasındadır. Birinci deyimin doğruluğuna şübhəm yoxdur, ancaq ikinciylə də razılaşmamaq əldə deyil.

- Detektiv müəllifi olmaqda utanılacaq bir şey yoxdur. Ciddi və qeyri-ciddi ədəbiyyat arasında isə, həyatın bütün sahələrində olduğu kimi aydın sərhədlər yoxdur. Mütəmadi dəyişiklik zonası var, dəyişiklər toplanıb axırda ortaya yeni keyfiyyət çıxarır.

- Akunindən qətiyyən incik deyiləm, yazıçı taleyimi isə nadir xoşbəxt talelərdən sayıram. Kitablarım çap olunur və yenidən çap olunur, ekranlara yol tapır, müxtəlif dillərə çevrilir və hələ bir oxunur da. Müasir müəllifin başqa nə arzusu olsun? Gərək elə ətrafında ona vurğun pərəstişkarlar hərlənib, ağzından çıxanı yığalar? Ciddi yazıçılar arasında belə meqalomanyaklara rast gəlməmişəm.

Çevirdi: Namiq Hüseynli / kultura.az