Sevgilimin yaşadığı diyarı
Tərk etmək mənimçün çətindi, çətin...
(Şvabiya* xalq mahnısından)
Mahnı oxuyan adam əyilib ocaq üstündə pıqqıldayan paxla qazanına azca su tökdü, sonra dikəldi.
Əlindəki tüstülənən kösövlə azuqə yeşiyinin yan-yörəsində sülənən itləri qovdu.
Üzü tərtəmiz qırxılmış bu adamın mavi gözləri gülürdü. Sarışın, qızılı rəngə çalan saçları vardı; onun bütün görünüşündən sağlamlıq və şuxluq yağırdı.
Belə şux görkəmə baxdıqca, baxmaq istəyirdin.
Ağ örpəyə bürünmüş şam meşəsinin üstündən təzəcə boylanan Ayın solğun işığı düşürdü. Meşənin qalın divarları balaca düşərgəni mühasirəyə almışdı. Sanki böyük dünya burdan xəbərsiz idi.
Yuxarıda aydın səma vardı. Hava şaxtalıydı.
Elə bil göy üzündə bərq vuran ulduzlar da üşüyürdülər və donmasınlar deyə sayrışır, rəqs edirdilər. Cənub-şərq tərəfdə zorla sezilən yaşılımtıl işıq şimal qütb parıltısından xəbər verirdi.
Ocağın başında iki kişi uzanmışdı. Onların yatacağı yerə döşənmiş şam ağaclarının budaqlarından düzəlmişdi.
Yoğun ağaclar qara basdırılmış və ayı dərisi ilə örtülmüşdü. Bürüncəklər kənara tullanmışdı.
Qalın kətan örtük isə iki ağacın böyründən tarım çəkilmiş və yerə bərkidilmişdi. Bu, adamları küləkdən qoruyur və eyni zamanda ocağın istisini çölə buraxmırdı. İsti aşağıya, ayı dərisinin üstünə vururdu.
Ocağın lap böyründə, itlərin qoşulduğu kirşənin üstündə bir adam da əyləşmişdi; mokasin** ayaqqabılarını təmizləyirdi.
Sağ tərəfdə çoxlu donmuş torpaq vardı və ətrafa tullanmış dolamaçarx adama deyirdi ki, bu adamlar bütün günü işləmiş, torpağı ələkdən keçirmişdilər.
Sol tərəfdə dörd cüt xizək qara sancılmışdı. Kişilər bu xizəklər üstündə düşərgədən uzaqda axtarış aparmışdılar.
Qəribə də olsa, soyuq şimal ulduzları altında şvab mahnısı kədərli səslənirdi.
Mahnı burda oturanların qəlbinə narhatlıq gətirirdi. Uzun, yorucu işdən sonra tonqalın ətrafında dincələn bu adamların qəlbi onsuz da kövrək idi.
Üstəlik mahnı da uzaq, günəşli cənub üçün burunlarının ucu göynəyən kişilərin ağrılarını və xiffətlərini yada salırdı.
- Ziqmund, sən allah, sus görüm!- deyə tonqalın yanında dirsəklənən kişilərdən biri yalvarışla mahnı oxuyana baxdı və ağrıdan yumağa dönmüş əllərini ayı dərisinin bükükləri arasına soxdu.
- Axı niyə? Niyə susmalıyam, hə? Mən oxumaq istəyirəm...- Ziqmund cavab verdi.
- Sevinməli bir şey var ki, oxuyasan?! Bax gör, bu bir ili necə həyat sürmüşük?! Nə yeməyimiz bəllidi, nə içməyimiz... Amma at kimi işləyirik...
Sarışın saçlı Ziqmund sakitcə ac canavara dönmüş itləri və üstüaçıq çadırın içində oturan kişilərin nəfəslərindən çıxan buxarlara nəzər yetirdi. Güldü və:
- Niyə sevinməyim, hə?-dedi.- Hələ ki hər şey yaxşıdır. Mənim xoşuma gəlir. Deyirsən yemək pisdir? Axı...
Bir qədər susdu, sonra barmaqlarını şaqqıldatdı və yüngülcə çiyinlərini oynadıb sözünə davam etdi:
- O ki qaldı donuz kimi yaşamağımıza, bu belə deyil... Məlumun olsun ki, yemək-içməyimiz lap əntiqədir, ağayanadır. Hər torpaq layı yuyulub təmizləndikdən sonra iyirmi dollar qazanırıq.
Hələ bir üstündə xırdası da ola bilər. Bunu ki hamımız bilirik...Cim Havesə bir bax! O ki hər şeyi başa düşür, amma heç şikayət eləmir. Hiçkok, bəs sən nə deyirsən? Yenə mokasinini təmizləyirsən?
Hiçkok da bilir ki, dözmək lazımdı.
Amma sənin dözümün yoxdu. Yaza kimi sakitcə başını aşağı salıb işləmirsən.
Baxarsan, inşallah, biz də krallar kimi varlı olacağıq. İstəyirsən Amerikaya tez gedəsən, hə? Elə bilirsən mən istəmirəm? Mən də evçün darıxıram da...
Amma mən səbirliyəm, gözləyə bilirəm. Axı görmürsən ki, hər gün yuduğumuz torpaq laylarının dibində qızıl saralır?
Elə bil nehrədə sarı yağ görürsən.... Sən də lap uşaqsan, sızıldayırsan. Hər nə olur, tez bazar olsun, deyirsən. Yox e, əzizim, elə ən yaxşısı mahnı oxumaqdı:
Vaxt ötər, üzümlər yetişər, onda
Qayıdıb gələrəm, ey ana vətən!
Sevgilim, sevgilim, gözlə məni sən,
Gözləsən, səninlə evlənərəm mən...
Vaxt ötür. Ay keçir... il sona çatır,
Mən də günlərimi burda sayıram.
Sevgilim, gözləsən... gözləsən, sənə
Əbədi səadət bağışlayaram.
Tüklərini pırpızlaşdıran itlər nıtıldana-mırıldana tonqala yaxınlaşdılar.
Çöldən ayaq xizəklərinin ahəngdar cırıltısı və qar üzərində xışıltılı səslər eşidildi. Elə bil kimsə qənd xəkələrini ələkdən keçirirdi. Ziqmund oxumağını kəsdi və söyüş söyə-söyə itləri qovmağa başladı.
Elə bu vaxt xəz paltolu hindu qızı ocağın işığında göründü.
Qız ayaq xizəklərini çıxartdı; dələ dərisindən olan papağını azca dala itələdi, tonqalın ətrafına yığılan kişilərə yaxınlaşdı.
- Salam, Sipsu!
Beləcə həm Ziqmund, həm də ayı dərisi üstündə uzananlardan ikisi qızı salamladı. Amma Hiçkok dinməzcə kirşədə qız üçün yer elədi və ingilis dilində sözləri əzik-üzük eləyə-eləyə danışmağa başladı:
- İşlər necədi, Sipsu? Kənddə nə var, nə yox? Yenə aclıqdı? Mənim başım çıxmır, axı buralarda quşlar niyə belə azalıb?
Sığınlar da çıxb gediblər... uzaq ölkələrə... Və sizi o cadugər hələ bunun səbəbini tapmayıb,hə?
- Düzdü, quşlar azalıb,- deyə Sipsu cavab verdi.- Biz tezliklə it əti yeyəcəyik. Amma cadugər... deyəsən axır ki, bunun səbəbini tapıb. Sabah o, qurban kəsəcək. Və bu qurban bütün tayfanın üstündən qarğışları, lənətləri götürəcək...
- Bilmirsən, Allahlara kimi qurban verəcəklər? Körpə uşağı, yoxsa hay-vayı getmiş qarını? Adamlara yük olan qoca qarı yaxşıdı, canı birdəfəlik qurtarar...
- -Yox, bu dəfə cadugər başqa cür yozub: deyir, Allahlar çox qəzəblənirlər. Buna görə də qurbanlıq yalnız tayfa başçısının qızı, yəni mən olmalıyam...
- Lənət sənə kor şeytan!- Hiçkok hiddətləndi. Təəccüb və heyrətini dərhal bildirsə də, qız astaca pıçıldadı:
- Hə, bax, görürsən də! Yollarımız ayrılır. Gəldim ki, son dəfə görüşüb vidalaşaq!
Sipsunun yaşadığı ailənin ibtidai qanunları və adətləri vardı. Qız həyatı olduğu kimi qəbul eləməyə öyrəşmişdi və ona elə gəlirdi ki, özünü qurban vermək adicə bir işdir. Bu, qanundur.
Gecə ilə gündüzü, çayları, dənizləri, bütün külli-aləmi idarə edən qüvvələrin – baharın gəlişini xəbər verən. Tumurcuqları göyərdən, payızda yarpaqları saraldan bu qeyri-adi qüvvələrin də qəzəbi olur.
Onlara da canını qurban vermək lazımdır. Axı yeriögöyü idarə edənlər də rəhmə gəlməlidi, ya yox? Sipsu belə hesab edirdi ki, ölümlər müxtəlif olur: ya insanı sel aparır, ya da buz layları çatdayır, adam suya düşüb boğulur.
Yaxud da günlərin bir günü ayı pəncəsinə keçirsən, vəssalam.
Və yaxud da öz ocağının başında üzücü xəstəliyə tutulursan; o qədər öskürürsən ki, nəfəsin təgiyir, sonra da ölürsən. Bəzən Allahlar beləcə insanın ölümünə fərman verirlər. Axı cadugər heç vaxt səhv etmir.
O, allahların arzusunu əvvəlcədən nəzərə alıb. Bir də axı, burda nə çətin iş ki?
Ölüm müxtəlif yollarla gəlsə də, hər halda, bir məqsədə xidmət edir: müqəddəs və gözəgörünməz qüvvələrin hökmünə!
Sipsudan fərqli olaraq Hiçkok ayrı aləmin adamıydı, başqa dünyada tərbiyə almışdı.
Ona elə gəlirdi ki, dünyada adətlər sadəliyinə və mürəkkəbliyinə görə seçilir. Amma hər şeyin ölçüsü olmalıdır. Ona görə də dilləndi:
- Yox, Sipsu, bu düzgün deyil! Axı sən cavansan?! Hələ həyatın nəşəsini dadmamısan. Sizin cadugər axmaq adamdır! Dəli köpəyoğlu! Belə də şey olar? Gör bir nə fikirləşib? Buna qəti yol vermək olmaz!
Qız xəfifcə gülümsündü və dedi:
- Ehh! Hiçkok, həyat yaman sərtdi... Əzizim, bu həyat ki var, bizi nə vaxtsa yaradıb; düzdü, birimizə ağ dəri, o birimizə qırmızı dəri verib. Bunu sadəcə ona görə edib ki, bizim yolumuz ayrılsın; biz birləşə bilməyək.
Görürsən də, biz ayrılırıq... Bu, təbii axardı, bizim təbii axarları dəyişməyə gücümüz çatmaz. Yadımdadı, bir dəfə Allahların qəzəbli vaxtına düşmüşdü. O vaxt sənin qardaşların da bizim kəndə gəlmişdilər.
Üç nəfər idi. Çox güclüydülər. Onlar da elə beləcə dedilər:”buna yol vermək olmaz!”.Noldu axırı? Üçü də həlak oldu. Görürsənmi, olacağa çarə yoxdu!
Hiçkok anlayırmış kimi başını tərpətdi, sonra yoldaşlarına tərəf çondü, səsini qaldırdı:
- Heyy, eşidirsizmi? Deyəsən, kənddə hamı dəli olub... Sipsunu öldürmək istəyirlər. Hə, nə deyirsiz?
Haves və Deyv Verts susurdu. Ziqmund başını aşağı sallayıb dizləri arasındakı itin tüklərini sığallayırdı. Bu iti lap uzaqdan gətirmişdi və ona xüsusi qulluq edirdi. Sirr deyildi – Ziqmund şimala gələndə iti ona sevdiyi qız bağışlamışdı.
Və o da elə bütün günü bu qızı düşünürdü. Sevgilisinin şəkli boynundan asdığı medalyonun içindəydi, hər gün ordan boylanıb Ziqmunda baxırdı, oğlana ilham verən də buydu.
- Hə, nə deyirsiz?- Hiçkok yenə hiddətləndi.
- Bəlkə bu heç də belə deyil? Bəlkə elə Sipsu bir qədər üstünə qoyur?-Haves dilləndi.
- Bunun məsələyə nə dəxli?-Hiçkok yoldaşlarının biganəliyinə əsəbləşdi və hirsindən rəngi də bozardı.-Deyirəm, əgər Sipsunun dedikləri düz çıxsa... Biz nə edə bilərik, hə?
- Məncə, bu məsələyə qarışmağın mənası yoxdu,-Verts dedi.- Özləri bilər. Tutaq ki, lap belədir. Axı biz kimik? Öz adətləridi. Dindar adamlardı, etiqad edirlər. Yox... gəl bu işə baş qoşmayaq. Bizə nə lazımdı- torpaq yumaq, qızıl axtarıb tapmaq, toplamaq... Əhh... bircə bu xarabaya qalmış kənddən çıxıb getsəydik!!!
Vallah, bura vəhşilərin məskənidi! Bu qırmızı dərili adamlar da heyvan kimi bir şeydilər. Yox əşşşi... məncə, bu, biz tərəfdən ehtiyatsız addım olar...
- Mən də bu fikirdəyəm,- deyə Haves onun sözünə qüvvət verdi.- Cəmi dörd nəfərik. Burdan Yukon çayına təxminən üç yüz mil olar. Yaxınlıqda isə bir nəfər belə ağ dəriliyə rast gəlməzsən.
De görüm, əlli hinduya cavab vermək olar? İşdi, onlarla aranı sərinlətsək, gərək dabanımıza tüpürüb əkilək. Yox, əgər, əlbəyaxa olsaq, vallah bizi öldürərlər, xurd-xəşil edərlər bizi. Həm də artıq biz qızılın məskənini də tapmışıq.... və.... Əhhhh... Lənət şeytana! Mən bu işə burnumu soxan deyiləm!
- Haves düz deyir, -deyə Verts də ona qoşuldu.
Ziqmund pəsdən oxuyurdu:
“Vaxt ötər, vaxt ötər...
Üzümlər də yetişər,
Mən dönərəm Vətənə...”
Nəhayət, Ziqmund da mahnını kəsib dilləndi:
- Demək, belədi: Hiçkok, mən də eyni fikirdəyəm- əgər hindular, onlar əlli nəfərdən çoxdu, Sipsunu öldürməyi qərara alıblarsa, biz heç nə edə bilmərik.
Üstümüzə cumsalar, bizi tikə-tikə edərlər... Bunun nə xeyri olacaq bizə? Onsuz da qız onların əlində qalacaq. Yerli camaatın adəti əleyhinə çıxmaq olar? Ya gərək həddən artıq güclü olasan, ya da...
- Güc bizdə...- deyə Hiçkok onun sözünü kəsdi.- Dördümüz də birləşsək, dörd yüz hinduya dəyərik. Bəs yazıq qızın taleyi barədə düşünmək lazım deyil?
Ziqmund dalğın-dalğın iti sığallayırdı. Dedi:
- Elə mən də qız barədə düşünürəm. Amma həmin qızın gözləri yay səması kimi mavi, təbəssümü də yay dənizi kimi mülayimdi. Saçları da sarışındı, mənim sevgilimki kimi qalın hörükləri çiyinlərinə tökülüb Ahhh...
O, bu saat günəşli diyarda məni gözləyir. Lap çoxdanş İndi özün fikirləş, arzularıma çataçatda mən öz həyatımı təhlükəyə qoya bilərəmmi?
- Sənin yerində olsaydım, o mavi gözlü gözəlin gözlərinin içinə rahat baxa bilməzdim. Və ömrüm boyu mənim vicdanımı qorxaqlığım ucbatından məhv olan bu hindu qızının qara gözləri gəmirərdi. Bildin?!- deyə Hiçkok acı-açı gülümsədi.
- Hiçkok təbiətcə xeyirxah, ədalətli adam idi. O, kortəbii və təmənnasız hərəkətlər etməyə öyrəşmişdi. Lakin heç vaxt əməmllərinin nə ilə nəticələnəcəyinin fərqində olmamışdı. Ziqmund başını buladı:
- Dəlisən, nədi?-Mən səndən ötrü səfeh hərəkətlərə yol vermərəm. Hər halda, ağılnan düşünmək lazımdı.
Şəraitə uyğun hərəkəıt etməliyik. Axı mən kefə gəlməmişəm. Əgər bilmək istəyirsənsə, açığı, hinduların işinə qarışmağımızın xeyri olmayacaq. Sipsu hər şeyi düz desə də, neyləmək olar?
Halıəna yanmaqdan başqa əlimizdən nə gələr ki? Bu tayfanın adəti belədi.
Guya bilmirsən ki, biz bura təsadüfən gəlib çıxmışıq? Amma hindu tayfası yəqin ki, min il qabaq da belə yaşayıb, elə edib və bundan sonra da belə edəcək.
Lap dünyanın axırına kimi. Bu adamlar bizim tayımız deyil, Hiçkok.
Elə qızın özü də bizim tayımız deyil. Vallah, qəti sözümdü.... Verts və Haves də tamamilə haqlıdılar. Vəssalam...
Bu vaxt itlər zingildədi və dəstəylə hürüşməyə başladılar.
Ziqmund səsini zırp kəsib qulaq verdi; qaranlıqdan xizək xışıltısı gəlirdi. Çiyinlərinə xəz dəri salmış bir neçə hündürboylu, sərt və sakit baxışlı hindu tonqalın işığında göründü.
Onların kölgəsi qarın üstündə əcayib fiqurlar yaradırdı. Hindulardan biri yəqin ki, cadugər idi. O, Sipsuya üzünü tutub boğuq səslə nəsə dedi. Onun sifəti əcayib, vahiməli tərzdə rənglənmişdi.
Çiyninə canavar dərisi atmışdı. Ağaran dişləri bu hindu cadugərini daha qorxunc şəklə salmışdı. O biri hindular isə səssizcə dayanıb baxırdılar. Qızılaxtaranlar da susurdular.
Sipsu ayağa durdu, xizəklərini geyinib Hiçkoka baxdı, dedi:
- Əlvida, əziz dost!
Amma kimə deyirsən, kirşənin üstündə oturan Hiçkok heç cınqırını da çıxarmadı. Başını belə qaldırıb baxmadı. Hindular qaranlıq gecədə bir-bir gözdən itdilər.
Bu yerlərə gələn bir çox kişilərdən fərqli olaraq Hiçkok şimal qadınları ilə yaxın əlaqədə olmağı arzulamamışdı. O, həmişə özünü evdıki kimi hiss edir, hamıya da eyni gözlə baxırdı.
Hiçkokda belə bir istək baş qaldırsaydı, yəqin ki, öz həyat fəlsəfəsinin əleyhinə getmiş olardı. Sadəcə, Hiçkok ömründə heç vaxt şimal qadını ilə münasibətdə olmağı istəməmişdi.
Bəs Sipsuyla necə? Hiçkok bu qızla ocaq başında cənə vurmağı xoşlayırdı. Amma o, Sipsuya kişinin qadına baxdığı kimi deyil, sadəcə uşağa olan münasibəti kimi baxmışdı.
Belə xasiyyətli adamlar üçün bu, əlbəttə ki, təbii idi. Buna görə də onların dostluğu düşərgədəki cansıxıcı günləri azca da olsa qısaldırdı. Hiçkok təpədən dırnağa kimi yanki*** idi və Amerikada doğulub böyümüşdü.
Şübhəsiz, onun da canında kişilik ehtirasıının isti qanı axırdı və bəzən cəngavərlik göstərmək ona yad olmurdu.
Amma bu dəqiqələrdə həyatın işgüzar siması onun üçün əhəmiyyətini itirmişdi və bu, onun qəlbinin lap dərin hisslərini belə tərpədə bilmirdi. Hiçkok dinməzcə oturmuşdu, içində nəsə bir təlatüm qaynayır və bu təlatüm onun özündən də güclüydü.
Yəqin ki, onun heç dədə-babsında belə bir təlatüm olmamışdı. Haves və Verts hərdənbir altdan-altdan Hiçkoku süzürdü; onların narahatçılığı apaydın hiss olunurdu.
Ziqmund isə özündə deyildi, ayrı aləmdəydi. Qızılaxtaranlara bəlliydi ki, Hiçkok güclü adamdı; bu bir ildə onun zorunu dəfələrlə görmüşdülər.
Təhlükəli anlar az olmamışdı. Buna görə də hamı narahatlıq içində, bir az da qorxu hissiylə gözləyirdi; görəsən Hiçkok nə edəcək?
Hiçkok isə susurdu. Vaxt ötürdü, tonqal sönmək üzrəydi. Verts əsnədi, qollarını açıb gərnəşdi, yatmaq istədiyini bildirdi. Elə bu an Hiçkopk ayağa qalxdı, qeyzlə çımxırdı:
- Sizi görüm gəhənnəmin dibinə girəsiniz! Sərçə ürəkli öküzlər! Sizinlə qurtardım...
O, bu sözləri sakitcə desə də, hər kəlməsində əyilməz mərdanəlik duyulurdu.- Daha bəsdi! Gəlin hesablaşıb ayrılaq! Qızılı isə necə istəyirsiz bölün! Müqaviləyə görə mənim payıma dörddə biri düşür.
Tərəzini gətirin! Ziqmund, sən də mənim payıma düşən azuqəni çək. İtlərdən dördü mənimdir... Amma dörd dənə də əlavə istəyirəm. Əvəzində öz sursartımı saxlayıram.
Bundan əlavə yeddi qram qızıl və tüfəngimi verirəm. Hə, necə sözdü?
Ziqmund, Haves və Verts küncə çəkilib pıçıldaşdılar, sonra geri döndülər. Ziqmund dedi:
- Bura bax, Hiçkok, biz hər şeyi ədalətlə böləcəyik. Onsuz da sən nə az, nə çox, ümumi payın dörddə birini alacaqsan, sonrasını özün bilərsən. Amma itlər bizə də lazımdır. Dördü bəsindir! O ki qaldı azuqəyə, sursata və patronlara, özün bilərsən; lazımdırsa, götür, lazım deyilsə, saxla, bu sənin öz işindi...
- Deməli belə, hə? Noolar, mən razı. Amma cəld olun! Mən burda qalmaq istəmirəm. Sizdən zəhləm gedir!...
Daha heç bir izahat verilmədi.
Bölgü qurtarandan sonra Hiçkok özünə lazım olan ləvazimatları kirşəyə yığdı; itlərdən dördünü seçib qoşquya bağladı. Sursata və patrondaşa əl vurmadı, amma it boğazına keçirtmək üçün əlavə olaraq altı qayış götürüb kirşəyə tulladı.
Son dəfə yol yoldaşlarını sualdolu nəzərlərlə süzdü; onun bu hərəkətinə heç kəs etiraz etmədi. Hamı elə-beləcə lal-dinməz, meşədə gözdən itənə kimi Hiçkokun dalınca baxdı.
***
... Qarın üstüylə bir adam sürünürdü. Onun hər iki tərəfində maral dərisi ilə örtülmüş hindu komaları qaralırdı. Orda-burda ac itlər ulaşır və yəqin ki, açıqla bir-birlərinə mırıldanırdılar.
İtlərdən biri sürünən adam tərəf gəldi. İt lap yaxınlaşdı; əvvəlcə ətrafı iylədi, sonra ehtiyatlana-ehtiyatlana qəribə görünən qonağa bir qədər də irəlilədi. İtə qəribə görünən bu məxluq qaranlıq düşməmişdən qabaq qarın üstündə yox idi.
İt burnunu ona toxundurdu. Hiçkok qəflətən dikəldi, bir andaca qüvvətli əlləriylə itin tüklü boğazından yapışıb sıxdı.
İt onun dəmir qolları arasındaca boğulub ağ qarın üstünə düşdü. Hiçkok yenə irəli sürünməyə başladı; o, tayfa başçısının komasına qədər süründü. Aradan xeyli keçdi. Hiçkok qarın üstündə uzanmışdı.
İçəridən gələn qarmaqarışıq səslərə diqqətlə qulaq asır və bu səslər arasında Sipsunun səsini tanımağa çalışırdı.
Görünür, komanın içində çoxlu adam vardı; burdakı söhbətlərin gedişindən məlum olurdu ki, onlar çox həyəcanlı, həm də təlaş içindədilər.
Nəhayət, Hiçkok qızın səsini tanıdı və komanı dolanıb düz Sipsu olan tərəfə gəldi.
Özünə rahat bir yer seçdi. İndi onunla Sipsunu komanın maral dərisindən olan nazik divarı ayırırdı. Hiçkok qarı qazımağa başladı; ehmalca başını komanın dəri divarı altına saldı.
Burdan isti ev havası vururdu, amma o, heç nə görmürdü, tərpənməyə də qorxurdu. Görünür, sol tərəfə çoxlu dəri tökülmüşdü; ordan iy gəlirdi.
Hər ehtimala qarşı, bunu ehtiyatla yoxladı. Hiçkokun üzü yüngülcə kiminsə xəz paltarına toxundu; yəqin elə Sipsununku idi. Amma o, qızın səsini eşitmək istəyirdi.
Tayfa başçısı ilə cadugər nə üstündəsə qızğın mübahisə edirdi. Hardasa körpə ağlayırdı; görünür, acından ağlayırdı.
Hiçkok böyrü üstə çevrildi; ehtiyatla başını qaldırdı. Onun üzü bu dəfə də xəz dərili paltara yüngülcə toxundu; insan nəfəsi duydu.
Bu, qadın nəfəsiydi. Hiçkok həyatını təhlükəyə atmışdı; ehtiyatla qadından yapışdı və hiss etdi ki, o da səkdəndi, elə yerindəcə donub qaldı.
Bu vaxt kiminsə əli Hiçkokun başında gəzdi, qıvrım saçlarını tutdu və ehmalca üzünü döndərdi. Bu, Sipsu idi.
Sipsu özünü o yerə qoymadı, oturduğu yerdə sakitcə qurcalandı; əvvəlcə üst-üstə yığılmış xəz dərilərə dirsəkləndi, sonra paltarının ətəyilə Hiçkokun başını gizlətdi.
Daha sonra da guya təsadüfən dirsəyini Hiçkokun çiyninə qoydu və başını aşağı əyib qulağını onun ağzına yaxınlaşdırdı.
- Fürsət düşən kimi kənddən çıx, -Hiçkok pıçıldadı.- Düz küləyin istiqamətinə, çayın sahilinə gəl.
Yol ayrıcında, şam ağaclarının yanında mənim itlərim və qoşqum hazır vəziyyətdədir. Elə bu gecə Yukona gedəcəyik; aradan tez çıxmalıyıq. Əlinə keçıən itləri də özünlə çayın sahilinə gətir...
Sipsu etirazla başını tərpətdi, lakin qızın gözləri sevincdən yaşardı.
Sən demə, həyatda ondan ötrü də narahat olan adam varmış! Qız bununla öyündü. Öz xalqının qadınları kimi Sipsuya elə gəlirdi ki, onun taleyi və bütün qisməti kişiyə tabe olmaqdır. Hiçkok təkidlə təkrar etdi:
- Mütləq gəl!
Qız cavab vermədi, lakin Hiçkok əmin idi ki, qız gələcək.
-Azuqə üçün narahat olma, - deyə əlavə etdi.- Tələsmək lazımdı, vaxt azdı...
Yarım saatdan sonra Hiçkok öz kirşəsinin yanındaydı. Hava çox soyuq idi; o, üşüyürdü.
Ayaqlarının birini qoyub o birini götürürdü. Birdən Sipsunu gördü; qız özüylə iki it gətirirdi. İtləri görən kimi Hiçkokunkular da elə bil farağat komandası aldılar.
Hiçkok itləri sakitləşdirmək üçün qamçını götürdü. Kənd külək əsən tərəfdə yerləşirdi və xırda bir səs Sipsugilin yaxında olmasını xəbər verə bilərdi.
- İtlər çoxdu, bu yaxşı oldu, - deyə Hiçkok kirşəyə bağlanmış baltasını götürüb dedi.- Sipsu, hansını fırlatsam, kirşəyə qoş! Amma diqqətli ol!
O, bir-iki addım irəli yeridi və iki şam ağacı arasında durdu.
Kənddən it hürüşməsi eşidildi; bax yəqin indicə köpək sürüsü də görünəcək. Tutqun qar düzəngahında çox keçmədi ki, yaxınlaşan qaraltı görünməyə başladı. Bu, köpək idi.
O, canavar kimi ulaya-ulaya böyük bir köpək sürüsünü də ardınca gətirirdi. Hiçkok gizləndi; köpək onun qarşısına çatanda cəld tullanıb onun qabaq pəncələrindən yapışdı və heyvan kəllə-mayallaq ağaraq qarın üstünə düşdü.
Hiçkok itə möhkəm bir zərbə ilişdirdi, onu Sipsuya tulladı; qız da qıvraq hərəkətlə itin boğazına qayış saldı.
Hiçkok əlindəki balta ilə köpək sürüsünün qabağını kəsmişdi.
Tükləri pırtlaşmış köpəklərin gözləri qızmışdı, onlar düz Hiçkokun qabağında durub mırıldanırdılar. Sipsu cəld işləyirdi; o, itin birini kirşəyə qoşandan sonra Hiçkok o birini də tutdu, dərhal qıza tulladı. Beləliklə, qoşquya artıq on it bağlanmışdı.
- Daha bəsdi!- Hiçkok qışqırdı.
Kənddən onlara tərəf hindular gəlirdi. Qabaqda gənc hindu oğlan qaçırdı.
O, köpək sürüsünün içinə girdi, onları vura-vura Hiçkoka tərəf tələsdi. Elə bu vaxt Hiçkok tüfəngi işə saldı; hindu oğlan arxası üstə yerə yıxıldı.
Onun dalınca qaçan cadugər bunu gördü.
Hiçkok Sipsuya dedi ki, yola düüşsün; qız elə “çuk!”**** deməyini gördü, qudurmuş itlər yerdən elə götürüldü ki, az qala qız yıxılacaqdı.
Görünür, allahlar cadugərə də qəzəblənmişdilər; yoxsa, o, yolun tən ortasında durmazdı.
Tayfa başçısı xizəklə düz onun üstünə gəlirdi; birdən bütün qoşqu kirşəylə birlikdə sürətlə düz cadugərə dəydi. Cadugər yıxıldı və cəld ayağa durdu.
Əlbəttə, bu gecə onunçün ölümlə də qurtara bilərdi. Güllə kimi gələn Sipsu uzun qamçı ilə cadugərin sifətinə möhkəm bir zərbə endirdi, buna baxmayaraq, cadugər yenə yolun ortasında durmuşdu, ufuldayırdı.
Bu dəmdə Hiçkok onun üstünə cumdu, cadugərə karlı bir yumruq ilişdirdi, sonra da cəld Sipsunun sürdüyü kirşəyə atıldı.
Bu əhvalatdan sonra ilahiyyatçı cadugərin şüuru həm də ağ dərili adamın güclü yumruq zərbələri ilə dolmuşdu. O, tayfa başçısının komasına qayıdan kimi bütün ağ dərili adamlara möhkəmcə qarğış elədi...
***
- Hə, tənbəllər, qalxın görüm! Vaxtdı. Ayaqqabılarınızı geyənə kimi səhər yeməyi hazır olacaq!
Deyv Verts üstünə saldığı ayı dərisini kənara tulladı; durdu və əsnədi. Haves isə gərnəşəndə hiss etdi ki, əli keyləşib; yuxulu-yuxulu əlini ovuşdurmağa başladı; öz-özünə pıçıldadı:”Görəsən Hiçkok harda gecələyib?”
O, ayaqqıbalırını götürdü; onlar bütün gecəni qurumuş ağaca dönmüşdülər. Verts ayaqyalın, ehmalca tonqalın yanına qaçdı. Ayaqqabılarını ocaöa tutdu ki, donu açılsın. Sonra:
- Şükür Allaha, Hiçkok çıxıb getdi,- dedi.- Amma boynumuza alaq ki, o, yaxşı işləyirdi.
- Di gəl, özündən razıydı. Həmişə öz sözünü yeritmək istəyirdi. Onun bədbəxtliyi də bundaydı. Sipsuya yaman yazığı gəlirdi. Bura bax, doğurdan qız onun xoşuna gəlmişdi?
- Eh, inanmıram... Bilirsən, Hiçkokun tərs damarına düşmüşdü, vəssalam. O, hesab edirdi ki, hindular düz eləmir. Əlbəttə, düz deyil... Lakin, axı bizə nə dəxli var? Qarışsaydıq o dünyalıq olardıq...- deyə Haves özünəməxsus razılıq əlamətiylə cavab verdi.
Verts ocağa yaxınlaşıb dedi:
- Doğrudur, inadkarlıq da, tərslik də yaxşı şeydilər...Amma hər şeyin öz vədəsi var. Alyaskaya gəldin, gərək tərsliyini evdə qoyasan. Düz demirəm, Ziqmund? Sın nə deyirsən bu işlərə, biz düz elədik, ya yox?
Ziqmund etirazla başını buladı. Əlbəttə, o, bu saat başqa şeyin hayındaydı; qəhvə qaynayıb az qala daşacaqdı; tavada qızaran donuz piyini də çevirmək lazım idi.
Bütün bunlardan savayı, Ziqmundun fikri-zikri öz sevgilisinin yanındaydı, dəniz kimi mavi gözlərin yanında. Və elə beləcə də astadan zümzümə edirdi. O birilər gülümsünə-gülümsünə bir-birlərinə göz vurur, bun mənzərəni sakitcə seyr edirdilər.
Saat yeddi olsa da, səhərin açılmasına hələ üç saat qalırdı. Şimal qütb parıltısı daha görünmürdü. Gecənin zülmət qaranlığında bu balaca düşərgə xırda işıq adasını xatırladırdı.
Üç adamın kölgəsi ocağın işığında apaydın görünürdü. Araya dərin sükut çökdü. Ziqmund səsini qaldırdı; zilə keçdi və köhnə mahnısının son bəndini oxuya bildi:
Vaxt ötər... il keçər,
Üzümlər də yetişər....
Gecənin sükutunu qəflətən qulaqbatırıcı güllə səsləri pozdu.
Haves ufuldadı, çönüb dikəlmək istədi, lakin gubbultu ilə yerə sərələndi. Başından yaralanan Verts böyrü üstə yıxıldı, xırıltılı səslər çıxartdı; onun ağzından qan fışqırdı.
Sarışın saçlı Ziqmundun nəğməsi də yarımçıq qaldı; o, əllərini havada yellədərək düz ocağın üstünə yıxıldı.
Hindu cadugərin göz bəbəkləri qəzəbdən qan çanağına dönmüşdü.
Üz-gözü zəhrimara bələnmiş bu adam tayfa başçısı ilə Vertsin tüfəngi üstündə dalaşırdı.
Hətta tələb edirdi ki, ağ dərili adamların kisəsindən ona daha çox paxla versinlər. Bütün bunlarla gözü doymadı; o, düşərgədəki ayı dərisini də qamarladı və bu da tayfanın o biri kişiləri arasında narazılığıa səbəb oldu.
Cadugərin ürəyi yenə soyumadı; cənublu qızın Ziqmunda bağışladığı iti də öldürmək istədi.
Lakin it qaçıb aradan çıxdı və o, öz sahiblərinin qızıl yataqları tapmaq üçün qazdıqları quyuya düşdü, daşlara çırpılaraq əzildi.
Qızılaxtaranların düşərgəsi tamamilə darmadağın edildi və hindular öz evlərinə qayıtdılar. Hindu qadınlar yaman sevinirdilər. Çox keçmədi ki, onların meşələrində sığın dəstələri görünməyə başladı.
Hindu ovçuların üzü güldü. Beləliklə, cadugərin şöhrəti daha da artdı. Hətta kənddə danışırdılar ki, guya o, allahlarla məsləhətləşir.
Cənublu qızın Ziqmunda bağışladığı it viran edilmiş düşərgəyə qayıtdı. Bütün gecəni uladı; elə bil ölənlərçün ağlayırdı. Bundan sonra o it bir daha buralarda görünmədi.
İllər ötdü. Çox sonralar bu şam meşələrində qəribə canavarlar peyda oldu. Onların rəngində qeyri-adi, açıq ləkələr gözə dəyirdi. Hindu ovçusu belə canavarlara heç vaxt rast gəlməmişdi.
_________________
*Şvabiya – orta əsrlərdə alman hersoqluğu; şvablar- almanlara verilən qədim adlardan biridir
**Mokasin – Şimali Amerika hindularının maral dərisindən tikdikləri ayaqqabı növü
***Avropalıların ABŞ-da doğulmuş amerikalılara verdikləri ad
****Müxtəlif hindu tayfalarının dilində işlənən söz, “haydı!” mənasındadır
İngiliscədən çevirəni
Kamran Nəzirli
Tərk etmək mənimçün çətindi, çətin...
(Şvabiya* xalq mahnısından)
Mahnı oxuyan adam əyilib ocaq üstündə pıqqıldayan paxla qazanına azca su tökdü, sonra dikəldi.
Əlindəki tüstülənən kösövlə azuqə yeşiyinin yan-yörəsində sülənən itləri qovdu.
Üzü tərtəmiz qırxılmış bu adamın mavi gözləri gülürdü. Sarışın, qızılı rəngə çalan saçları vardı; onun bütün görünüşündən sağlamlıq və şuxluq yağırdı.
Belə şux görkəmə baxdıqca, baxmaq istəyirdin.
Ağ örpəyə bürünmüş şam meşəsinin üstündən təzəcə boylanan Ayın solğun işığı düşürdü. Meşənin qalın divarları balaca düşərgəni mühasirəyə almışdı. Sanki böyük dünya burdan xəbərsiz idi.
Yuxarıda aydın səma vardı. Hava şaxtalıydı.
Elə bil göy üzündə bərq vuran ulduzlar da üşüyürdülər və donmasınlar deyə sayrışır, rəqs edirdilər. Cənub-şərq tərəfdə zorla sezilən yaşılımtıl işıq şimal qütb parıltısından xəbər verirdi.
Ocağın başında iki kişi uzanmışdı. Onların yatacağı yerə döşənmiş şam ağaclarının budaqlarından düzəlmişdi.
Yoğun ağaclar qara basdırılmış və ayı dərisi ilə örtülmüşdü. Bürüncəklər kənara tullanmışdı.
Qalın kətan örtük isə iki ağacın böyründən tarım çəkilmiş və yerə bərkidilmişdi. Bu, adamları küləkdən qoruyur və eyni zamanda ocağın istisini çölə buraxmırdı. İsti aşağıya, ayı dərisinin üstünə vururdu.
Ocağın lap böyründə, itlərin qoşulduğu kirşənin üstündə bir adam da əyləşmişdi; mokasin** ayaqqabılarını təmizləyirdi.
Sağ tərəfdə çoxlu donmuş torpaq vardı və ətrafa tullanmış dolamaçarx adama deyirdi ki, bu adamlar bütün günü işləmiş, torpağı ələkdən keçirmişdilər.
Sol tərəfdə dörd cüt xizək qara sancılmışdı. Kişilər bu xizəklər üstündə düşərgədən uzaqda axtarış aparmışdılar.
Qəribə də olsa, soyuq şimal ulduzları altında şvab mahnısı kədərli səslənirdi.
Mahnı burda oturanların qəlbinə narhatlıq gətirirdi. Uzun, yorucu işdən sonra tonqalın ətrafında dincələn bu adamların qəlbi onsuz da kövrək idi.
Üstəlik mahnı da uzaq, günəşli cənub üçün burunlarının ucu göynəyən kişilərin ağrılarını və xiffətlərini yada salırdı.
- Ziqmund, sən allah, sus görüm!- deyə tonqalın yanında dirsəklənən kişilərdən biri yalvarışla mahnı oxuyana baxdı və ağrıdan yumağa dönmüş əllərini ayı dərisinin bükükləri arasına soxdu.
- Axı niyə? Niyə susmalıyam, hə? Mən oxumaq istəyirəm...- Ziqmund cavab verdi.
- Sevinməli bir şey var ki, oxuyasan?! Bax gör, bu bir ili necə həyat sürmüşük?! Nə yeməyimiz bəllidi, nə içməyimiz... Amma at kimi işləyirik...
Sarışın saçlı Ziqmund sakitcə ac canavara dönmüş itləri və üstüaçıq çadırın içində oturan kişilərin nəfəslərindən çıxan buxarlara nəzər yetirdi. Güldü və:
- Niyə sevinməyim, hə?-dedi.- Hələ ki hər şey yaxşıdır. Mənim xoşuma gəlir. Deyirsən yemək pisdir? Axı...
Bir qədər susdu, sonra barmaqlarını şaqqıldatdı və yüngülcə çiyinlərini oynadıb sözünə davam etdi:
- O ki qaldı donuz kimi yaşamağımıza, bu belə deyil... Məlumun olsun ki, yemək-içməyimiz lap əntiqədir, ağayanadır. Hər torpaq layı yuyulub təmizləndikdən sonra iyirmi dollar qazanırıq.
Hələ bir üstündə xırdası da ola bilər. Bunu ki hamımız bilirik...Cim Havesə bir bax! O ki hər şeyi başa düşür, amma heç şikayət eləmir. Hiçkok, bəs sən nə deyirsən? Yenə mokasinini təmizləyirsən?
Hiçkok da bilir ki, dözmək lazımdı.
Amma sənin dözümün yoxdu. Yaza kimi sakitcə başını aşağı salıb işləmirsən.
Baxarsan, inşallah, biz də krallar kimi varlı olacağıq. İstəyirsən Amerikaya tez gedəsən, hə? Elə bilirsən mən istəmirəm? Mən də evçün darıxıram da...
Amma mən səbirliyəm, gözləyə bilirəm. Axı görmürsən ki, hər gün yuduğumuz torpaq laylarının dibində qızıl saralır?
Elə bil nehrədə sarı yağ görürsən.... Sən də lap uşaqsan, sızıldayırsan. Hər nə olur, tez bazar olsun, deyirsən. Yox e, əzizim, elə ən yaxşısı mahnı oxumaqdı:
Vaxt ötər, üzümlər yetişər, onda
Qayıdıb gələrəm, ey ana vətən!
Sevgilim, sevgilim, gözlə məni sən,
Gözləsən, səninlə evlənərəm mən...
Vaxt ötür. Ay keçir... il sona çatır,
Mən də günlərimi burda sayıram.
Sevgilim, gözləsən... gözləsən, sənə
Əbədi səadət bağışlayaram.
Tüklərini pırpızlaşdıran itlər nıtıldana-mırıldana tonqala yaxınlaşdılar.
Çöldən ayaq xizəklərinin ahəngdar cırıltısı və qar üzərində xışıltılı səslər eşidildi. Elə bil kimsə qənd xəkələrini ələkdən keçirirdi. Ziqmund oxumağını kəsdi və söyüş söyə-söyə itləri qovmağa başladı.
Elə bu vaxt xəz paltolu hindu qızı ocağın işığında göründü.
Qız ayaq xizəklərini çıxartdı; dələ dərisindən olan papağını azca dala itələdi, tonqalın ətrafına yığılan kişilərə yaxınlaşdı.
- Salam, Sipsu!
Beləcə həm Ziqmund, həm də ayı dərisi üstündə uzananlardan ikisi qızı salamladı. Amma Hiçkok dinməzcə kirşədə qız üçün yer elədi və ingilis dilində sözləri əzik-üzük eləyə-eləyə danışmağa başladı:
- İşlər necədi, Sipsu? Kənddə nə var, nə yox? Yenə aclıqdı? Mənim başım çıxmır, axı buralarda quşlar niyə belə azalıb?
Sığınlar da çıxb gediblər... uzaq ölkələrə... Və sizi o cadugər hələ bunun səbəbini tapmayıb,hə?
- Düzdü, quşlar azalıb,- deyə Sipsu cavab verdi.- Biz tezliklə it əti yeyəcəyik. Amma cadugər... deyəsən axır ki, bunun səbəbini tapıb. Sabah o, qurban kəsəcək. Və bu qurban bütün tayfanın üstündən qarğışları, lənətləri götürəcək...
- Bilmirsən, Allahlara kimi qurban verəcəklər? Körpə uşağı, yoxsa hay-vayı getmiş qarını? Adamlara yük olan qoca qarı yaxşıdı, canı birdəfəlik qurtarar...
- -Yox, bu dəfə cadugər başqa cür yozub: deyir, Allahlar çox qəzəblənirlər. Buna görə də qurbanlıq yalnız tayfa başçısının qızı, yəni mən olmalıyam...
- Lənət sənə kor şeytan!- Hiçkok hiddətləndi. Təəccüb və heyrətini dərhal bildirsə də, qız astaca pıçıldadı:
- Hə, bax, görürsən də! Yollarımız ayrılır. Gəldim ki, son dəfə görüşüb vidalaşaq!
Sipsunun yaşadığı ailənin ibtidai qanunları və adətləri vardı. Qız həyatı olduğu kimi qəbul eləməyə öyrəşmişdi və ona elə gəlirdi ki, özünü qurban vermək adicə bir işdir. Bu, qanundur.
Gecə ilə gündüzü, çayları, dənizləri, bütün külli-aləmi idarə edən qüvvələrin – baharın gəlişini xəbər verən. Tumurcuqları göyərdən, payızda yarpaqları saraldan bu qeyri-adi qüvvələrin də qəzəbi olur.
Onlara da canını qurban vermək lazımdır. Axı yeriögöyü idarə edənlər də rəhmə gəlməlidi, ya yox? Sipsu belə hesab edirdi ki, ölümlər müxtəlif olur: ya insanı sel aparır, ya da buz layları çatdayır, adam suya düşüb boğulur.
Yaxud da günlərin bir günü ayı pəncəsinə keçirsən, vəssalam.
Və yaxud da öz ocağının başında üzücü xəstəliyə tutulursan; o qədər öskürürsən ki, nəfəsin təgiyir, sonra da ölürsən. Bəzən Allahlar beləcə insanın ölümünə fərman verirlər. Axı cadugər heç vaxt səhv etmir.
O, allahların arzusunu əvvəlcədən nəzərə alıb. Bir də axı, burda nə çətin iş ki?
Ölüm müxtəlif yollarla gəlsə də, hər halda, bir məqsədə xidmət edir: müqəddəs və gözəgörünməz qüvvələrin hökmünə!
Sipsudan fərqli olaraq Hiçkok ayrı aləmin adamıydı, başqa dünyada tərbiyə almışdı.
Ona elə gəlirdi ki, dünyada adətlər sadəliyinə və mürəkkəbliyinə görə seçilir. Amma hər şeyin ölçüsü olmalıdır. Ona görə də dilləndi:
- Yox, Sipsu, bu düzgün deyil! Axı sən cavansan?! Hələ həyatın nəşəsini dadmamısan. Sizin cadugər axmaq adamdır! Dəli köpəyoğlu! Belə də şey olar? Gör bir nə fikirləşib? Buna qəti yol vermək olmaz!
Qız xəfifcə gülümsündü və dedi:
- Ehh! Hiçkok, həyat yaman sərtdi... Əzizim, bu həyat ki var, bizi nə vaxtsa yaradıb; düzdü, birimizə ağ dəri, o birimizə qırmızı dəri verib. Bunu sadəcə ona görə edib ki, bizim yolumuz ayrılsın; biz birləşə bilməyək.
Görürsən də, biz ayrılırıq... Bu, təbii axardı, bizim təbii axarları dəyişməyə gücümüz çatmaz. Yadımdadı, bir dəfə Allahların qəzəbli vaxtına düşmüşdü. O vaxt sənin qardaşların da bizim kəndə gəlmişdilər.
Üç nəfər idi. Çox güclüydülər. Onlar da elə beləcə dedilər:”buna yol vermək olmaz!”.Noldu axırı? Üçü də həlak oldu. Görürsənmi, olacağa çarə yoxdu!
Hiçkok anlayırmış kimi başını tərpətdi, sonra yoldaşlarına tərəf çondü, səsini qaldırdı:
- Heyy, eşidirsizmi? Deyəsən, kənddə hamı dəli olub... Sipsunu öldürmək istəyirlər. Hə, nə deyirsiz?
Haves və Deyv Verts susurdu. Ziqmund başını aşağı sallayıb dizləri arasındakı itin tüklərini sığallayırdı. Bu iti lap uzaqdan gətirmişdi və ona xüsusi qulluq edirdi. Sirr deyildi – Ziqmund şimala gələndə iti ona sevdiyi qız bağışlamışdı.
Və o da elə bütün günü bu qızı düşünürdü. Sevgilisinin şəkli boynundan asdığı medalyonun içindəydi, hər gün ordan boylanıb Ziqmunda baxırdı, oğlana ilham verən də buydu.
- Hə, nə deyirsiz?- Hiçkok yenə hiddətləndi.
- Bəlkə bu heç də belə deyil? Bəlkə elə Sipsu bir qədər üstünə qoyur?-Haves dilləndi.
- Bunun məsələyə nə dəxli?-Hiçkok yoldaşlarının biganəliyinə əsəbləşdi və hirsindən rəngi də bozardı.-Deyirəm, əgər Sipsunun dedikləri düz çıxsa... Biz nə edə bilərik, hə?
- Məncə, bu məsələyə qarışmağın mənası yoxdu,-Verts dedi.- Özləri bilər. Tutaq ki, lap belədir. Axı biz kimik? Öz adətləridi. Dindar adamlardı, etiqad edirlər. Yox... gəl bu işə baş qoşmayaq. Bizə nə lazımdı- torpaq yumaq, qızıl axtarıb tapmaq, toplamaq... Əhh... bircə bu xarabaya qalmış kənddən çıxıb getsəydik!!!
Vallah, bura vəhşilərin məskənidi! Bu qırmızı dərili adamlar da heyvan kimi bir şeydilər. Yox əşşşi... məncə, bu, biz tərəfdən ehtiyatsız addım olar...
- Mən də bu fikirdəyəm,- deyə Haves onun sözünə qüvvət verdi.- Cəmi dörd nəfərik. Burdan Yukon çayına təxminən üç yüz mil olar. Yaxınlıqda isə bir nəfər belə ağ dəriliyə rast gəlməzsən.
De görüm, əlli hinduya cavab vermək olar? İşdi, onlarla aranı sərinlətsək, gərək dabanımıza tüpürüb əkilək. Yox, əgər, əlbəyaxa olsaq, vallah bizi öldürərlər, xurd-xəşil edərlər bizi. Həm də artıq biz qızılın məskənini də tapmışıq.... və.... Əhhhh... Lənət şeytana! Mən bu işə burnumu soxan deyiləm!
- Haves düz deyir, -deyə Verts də ona qoşuldu.
Ziqmund pəsdən oxuyurdu:
“Vaxt ötər, vaxt ötər...
Üzümlər də yetişər,
Mən dönərəm Vətənə...”
Nəhayət, Ziqmund da mahnını kəsib dilləndi:
- Demək, belədi: Hiçkok, mən də eyni fikirdəyəm- əgər hindular, onlar əlli nəfərdən çoxdu, Sipsunu öldürməyi qərara alıblarsa, biz heç nə edə bilmərik.
Üstümüzə cumsalar, bizi tikə-tikə edərlər... Bunun nə xeyri olacaq bizə? Onsuz da qız onların əlində qalacaq. Yerli camaatın adəti əleyhinə çıxmaq olar? Ya gərək həddən artıq güclü olasan, ya da...
- Güc bizdə...- deyə Hiçkok onun sözünü kəsdi.- Dördümüz də birləşsək, dörd yüz hinduya dəyərik. Bəs yazıq qızın taleyi barədə düşünmək lazım deyil?
Ziqmund dalğın-dalğın iti sığallayırdı. Dedi:
- Elə mən də qız barədə düşünürəm. Amma həmin qızın gözləri yay səması kimi mavi, təbəssümü də yay dənizi kimi mülayimdi. Saçları da sarışındı, mənim sevgilimki kimi qalın hörükləri çiyinlərinə tökülüb Ahhh...
O, bu saat günəşli diyarda məni gözləyir. Lap çoxdanş İndi özün fikirləş, arzularıma çataçatda mən öz həyatımı təhlükəyə qoya bilərəmmi?
- Sənin yerində olsaydım, o mavi gözlü gözəlin gözlərinin içinə rahat baxa bilməzdim. Və ömrüm boyu mənim vicdanımı qorxaqlığım ucbatından məhv olan bu hindu qızının qara gözləri gəmirərdi. Bildin?!- deyə Hiçkok acı-açı gülümsədi.
- Hiçkok təbiətcə xeyirxah, ədalətli adam idi. O, kortəbii və təmənnasız hərəkətlər etməyə öyrəşmişdi. Lakin heç vaxt əməmllərinin nə ilə nəticələnəcəyinin fərqində olmamışdı. Ziqmund başını buladı:
- Dəlisən, nədi?-Mən səndən ötrü səfeh hərəkətlərə yol vermərəm. Hər halda, ağılnan düşünmək lazımdı.
Şəraitə uyğun hərəkəıt etməliyik. Axı mən kefə gəlməmişəm. Əgər bilmək istəyirsənsə, açığı, hinduların işinə qarışmağımızın xeyri olmayacaq. Sipsu hər şeyi düz desə də, neyləmək olar?
Halıəna yanmaqdan başqa əlimizdən nə gələr ki? Bu tayfanın adəti belədi.
Guya bilmirsən ki, biz bura təsadüfən gəlib çıxmışıq? Amma hindu tayfası yəqin ki, min il qabaq da belə yaşayıb, elə edib və bundan sonra da belə edəcək.
Lap dünyanın axırına kimi. Bu adamlar bizim tayımız deyil, Hiçkok.
Elə qızın özü də bizim tayımız deyil. Vallah, qəti sözümdü.... Verts və Haves də tamamilə haqlıdılar. Vəssalam...
Bu vaxt itlər zingildədi və dəstəylə hürüşməyə başladılar.
Ziqmund səsini zırp kəsib qulaq verdi; qaranlıqdan xizək xışıltısı gəlirdi. Çiyinlərinə xəz dəri salmış bir neçə hündürboylu, sərt və sakit baxışlı hindu tonqalın işığında göründü.
Onların kölgəsi qarın üstündə əcayib fiqurlar yaradırdı. Hindulardan biri yəqin ki, cadugər idi. O, Sipsuya üzünü tutub boğuq səslə nəsə dedi. Onun sifəti əcayib, vahiməli tərzdə rənglənmişdi.
Çiyninə canavar dərisi atmışdı. Ağaran dişləri bu hindu cadugərini daha qorxunc şəklə salmışdı. O biri hindular isə səssizcə dayanıb baxırdılar. Qızılaxtaranlar da susurdular.
Sipsu ayağa durdu, xizəklərini geyinib Hiçkoka baxdı, dedi:
- Əlvida, əziz dost!
Amma kimə deyirsən, kirşənin üstündə oturan Hiçkok heç cınqırını da çıxarmadı. Başını belə qaldırıb baxmadı. Hindular qaranlıq gecədə bir-bir gözdən itdilər.
Bu yerlərə gələn bir çox kişilərdən fərqli olaraq Hiçkok şimal qadınları ilə yaxın əlaqədə olmağı arzulamamışdı. O, həmişə özünü evdıki kimi hiss edir, hamıya da eyni gözlə baxırdı.
Hiçkokda belə bir istək baş qaldırsaydı, yəqin ki, öz həyat fəlsəfəsinin əleyhinə getmiş olardı. Sadəcə, Hiçkok ömründə heç vaxt şimal qadını ilə münasibətdə olmağı istəməmişdi.
Bəs Sipsuyla necə? Hiçkok bu qızla ocaq başında cənə vurmağı xoşlayırdı. Amma o, Sipsuya kişinin qadına baxdığı kimi deyil, sadəcə uşağa olan münasibəti kimi baxmışdı.
Belə xasiyyətli adamlar üçün bu, əlbəttə ki, təbii idi. Buna görə də onların dostluğu düşərgədəki cansıxıcı günləri azca da olsa qısaldırdı. Hiçkok təpədən dırnağa kimi yanki*** idi və Amerikada doğulub böyümüşdü.
Şübhəsiz, onun da canında kişilik ehtirasıının isti qanı axırdı və bəzən cəngavərlik göstərmək ona yad olmurdu.
Amma bu dəqiqələrdə həyatın işgüzar siması onun üçün əhəmiyyətini itirmişdi və bu, onun qəlbinin lap dərin hisslərini belə tərpədə bilmirdi. Hiçkok dinməzcə oturmuşdu, içində nəsə bir təlatüm qaynayır və bu təlatüm onun özündən də güclüydü.
Yəqin ki, onun heç dədə-babsında belə bir təlatüm olmamışdı. Haves və Verts hərdənbir altdan-altdan Hiçkoku süzürdü; onların narahatçılığı apaydın hiss olunurdu.
Ziqmund isə özündə deyildi, ayrı aləmdəydi. Qızılaxtaranlara bəlliydi ki, Hiçkok güclü adamdı; bu bir ildə onun zorunu dəfələrlə görmüşdülər.
Təhlükəli anlar az olmamışdı. Buna görə də hamı narahatlıq içində, bir az da qorxu hissiylə gözləyirdi; görəsən Hiçkok nə edəcək?
Hiçkok isə susurdu. Vaxt ötürdü, tonqal sönmək üzrəydi. Verts əsnədi, qollarını açıb gərnəşdi, yatmaq istədiyini bildirdi. Elə bu an Hiçkopk ayağa qalxdı, qeyzlə çımxırdı:
- Sizi görüm gəhənnəmin dibinə girəsiniz! Sərçə ürəkli öküzlər! Sizinlə qurtardım...
O, bu sözləri sakitcə desə də, hər kəlməsində əyilməz mərdanəlik duyulurdu.- Daha bəsdi! Gəlin hesablaşıb ayrılaq! Qızılı isə necə istəyirsiz bölün! Müqaviləyə görə mənim payıma dörddə biri düşür.
Tərəzini gətirin! Ziqmund, sən də mənim payıma düşən azuqəni çək. İtlərdən dördü mənimdir... Amma dörd dənə də əlavə istəyirəm. Əvəzində öz sursartımı saxlayıram.
Bundan əlavə yeddi qram qızıl və tüfəngimi verirəm. Hə, necə sözdü?
Ziqmund, Haves və Verts küncə çəkilib pıçıldaşdılar, sonra geri döndülər. Ziqmund dedi:
- Bura bax, Hiçkok, biz hər şeyi ədalətlə böləcəyik. Onsuz da sən nə az, nə çox, ümumi payın dörddə birini alacaqsan, sonrasını özün bilərsən. Amma itlər bizə də lazımdır. Dördü bəsindir! O ki qaldı azuqəyə, sursata və patronlara, özün bilərsən; lazımdırsa, götür, lazım deyilsə, saxla, bu sənin öz işindi...
- Deməli belə, hə? Noolar, mən razı. Amma cəld olun! Mən burda qalmaq istəmirəm. Sizdən zəhləm gedir!...
Daha heç bir izahat verilmədi.
Bölgü qurtarandan sonra Hiçkok özünə lazım olan ləvazimatları kirşəyə yığdı; itlərdən dördünü seçib qoşquya bağladı. Sursata və patrondaşa əl vurmadı, amma it boğazına keçirtmək üçün əlavə olaraq altı qayış götürüb kirşəyə tulladı.
Son dəfə yol yoldaşlarını sualdolu nəzərlərlə süzdü; onun bu hərəkətinə heç kəs etiraz etmədi. Hamı elə-beləcə lal-dinməz, meşədə gözdən itənə kimi Hiçkokun dalınca baxdı.
***
... Qarın üstüylə bir adam sürünürdü. Onun hər iki tərəfində maral dərisi ilə örtülmüş hindu komaları qaralırdı. Orda-burda ac itlər ulaşır və yəqin ki, açıqla bir-birlərinə mırıldanırdılar.
İtlərdən biri sürünən adam tərəf gəldi. İt lap yaxınlaşdı; əvvəlcə ətrafı iylədi, sonra ehtiyatlana-ehtiyatlana qəribə görünən qonağa bir qədər də irəlilədi. İtə qəribə görünən bu məxluq qaranlıq düşməmişdən qabaq qarın üstündə yox idi.
İt burnunu ona toxundurdu. Hiçkok qəflətən dikəldi, bir andaca qüvvətli əlləriylə itin tüklü boğazından yapışıb sıxdı.
İt onun dəmir qolları arasındaca boğulub ağ qarın üstünə düşdü. Hiçkok yenə irəli sürünməyə başladı; o, tayfa başçısının komasına qədər süründü. Aradan xeyli keçdi. Hiçkok qarın üstündə uzanmışdı.
İçəridən gələn qarmaqarışıq səslərə diqqətlə qulaq asır və bu səslər arasında Sipsunun səsini tanımağa çalışırdı.
Görünür, komanın içində çoxlu adam vardı; burdakı söhbətlərin gedişindən məlum olurdu ki, onlar çox həyəcanlı, həm də təlaş içindədilər.
Nəhayət, Hiçkok qızın səsini tanıdı və komanı dolanıb düz Sipsu olan tərəfə gəldi.
Özünə rahat bir yer seçdi. İndi onunla Sipsunu komanın maral dərisindən olan nazik divarı ayırırdı. Hiçkok qarı qazımağa başladı; ehmalca başını komanın dəri divarı altına saldı.
Burdan isti ev havası vururdu, amma o, heç nə görmürdü, tərpənməyə də qorxurdu. Görünür, sol tərəfə çoxlu dəri tökülmüşdü; ordan iy gəlirdi.
Hər ehtimala qarşı, bunu ehtiyatla yoxladı. Hiçkokun üzü yüngülcə kiminsə xəz paltarına toxundu; yəqin elə Sipsununku idi. Amma o, qızın səsini eşitmək istəyirdi.
Tayfa başçısı ilə cadugər nə üstündəsə qızğın mübahisə edirdi. Hardasa körpə ağlayırdı; görünür, acından ağlayırdı.
Hiçkok böyrü üstə çevrildi; ehtiyatla başını qaldırdı. Onun üzü bu dəfə də xəz dərili paltara yüngülcə toxundu; insan nəfəsi duydu.
Bu, qadın nəfəsiydi. Hiçkok həyatını təhlükəyə atmışdı; ehtiyatla qadından yapışdı və hiss etdi ki, o da səkdəndi, elə yerindəcə donub qaldı.
Bu vaxt kiminsə əli Hiçkokun başında gəzdi, qıvrım saçlarını tutdu və ehmalca üzünü döndərdi. Bu, Sipsu idi.
Sipsu özünü o yerə qoymadı, oturduğu yerdə sakitcə qurcalandı; əvvəlcə üst-üstə yığılmış xəz dərilərə dirsəkləndi, sonra paltarının ətəyilə Hiçkokun başını gizlətdi.
Daha sonra da guya təsadüfən dirsəyini Hiçkokun çiyninə qoydu və başını aşağı əyib qulağını onun ağzına yaxınlaşdırdı.
- Fürsət düşən kimi kənddən çıx, -Hiçkok pıçıldadı.- Düz küləyin istiqamətinə, çayın sahilinə gəl.
Yol ayrıcında, şam ağaclarının yanında mənim itlərim və qoşqum hazır vəziyyətdədir. Elə bu gecə Yukona gedəcəyik; aradan tez çıxmalıyıq. Əlinə keçıən itləri də özünlə çayın sahilinə gətir...
Sipsu etirazla başını tərpətdi, lakin qızın gözləri sevincdən yaşardı.
Sən demə, həyatda ondan ötrü də narahat olan adam varmış! Qız bununla öyündü. Öz xalqının qadınları kimi Sipsuya elə gəlirdi ki, onun taleyi və bütün qisməti kişiyə tabe olmaqdır. Hiçkok təkidlə təkrar etdi:
- Mütləq gəl!
Qız cavab vermədi, lakin Hiçkok əmin idi ki, qız gələcək.
-Azuqə üçün narahat olma, - deyə əlavə etdi.- Tələsmək lazımdı, vaxt azdı...
Yarım saatdan sonra Hiçkok öz kirşəsinin yanındaydı. Hava çox soyuq idi; o, üşüyürdü.
Ayaqlarının birini qoyub o birini götürürdü. Birdən Sipsunu gördü; qız özüylə iki it gətirirdi. İtləri görən kimi Hiçkokunkular da elə bil farağat komandası aldılar.
Hiçkok itləri sakitləşdirmək üçün qamçını götürdü. Kənd külək əsən tərəfdə yerləşirdi və xırda bir səs Sipsugilin yaxında olmasını xəbər verə bilərdi.
- İtlər çoxdu, bu yaxşı oldu, - deyə Hiçkok kirşəyə bağlanmış baltasını götürüb dedi.- Sipsu, hansını fırlatsam, kirşəyə qoş! Amma diqqətli ol!
O, bir-iki addım irəli yeridi və iki şam ağacı arasında durdu.
Kənddən it hürüşməsi eşidildi; bax yəqin indicə köpək sürüsü də görünəcək. Tutqun qar düzəngahında çox keçmədi ki, yaxınlaşan qaraltı görünməyə başladı. Bu, köpək idi.
O, canavar kimi ulaya-ulaya böyük bir köpək sürüsünü də ardınca gətirirdi. Hiçkok gizləndi; köpək onun qarşısına çatanda cəld tullanıb onun qabaq pəncələrindən yapışdı və heyvan kəllə-mayallaq ağaraq qarın üstünə düşdü.
Hiçkok itə möhkəm bir zərbə ilişdirdi, onu Sipsuya tulladı; qız da qıvraq hərəkətlə itin boğazına qayış saldı.
Hiçkok əlindəki balta ilə köpək sürüsünün qabağını kəsmişdi.
Tükləri pırtlaşmış köpəklərin gözləri qızmışdı, onlar düz Hiçkokun qabağında durub mırıldanırdılar. Sipsu cəld işləyirdi; o, itin birini kirşəyə qoşandan sonra Hiçkok o birini də tutdu, dərhal qıza tulladı. Beləliklə, qoşquya artıq on it bağlanmışdı.
- Daha bəsdi!- Hiçkok qışqırdı.
Kənddən onlara tərəf hindular gəlirdi. Qabaqda gənc hindu oğlan qaçırdı.
O, köpək sürüsünün içinə girdi, onları vura-vura Hiçkoka tərəf tələsdi. Elə bu vaxt Hiçkok tüfəngi işə saldı; hindu oğlan arxası üstə yerə yıxıldı.
Onun dalınca qaçan cadugər bunu gördü.
Hiçkok Sipsuya dedi ki, yola düüşsün; qız elə “çuk!”**** deməyini gördü, qudurmuş itlər yerdən elə götürüldü ki, az qala qız yıxılacaqdı.
Görünür, allahlar cadugərə də qəzəblənmişdilər; yoxsa, o, yolun tən ortasında durmazdı.
Tayfa başçısı xizəklə düz onun üstünə gəlirdi; birdən bütün qoşqu kirşəylə birlikdə sürətlə düz cadugərə dəydi. Cadugər yıxıldı və cəld ayağa durdu.
Əlbəttə, bu gecə onunçün ölümlə də qurtara bilərdi. Güllə kimi gələn Sipsu uzun qamçı ilə cadugərin sifətinə möhkəm bir zərbə endirdi, buna baxmayaraq, cadugər yenə yolun ortasında durmuşdu, ufuldayırdı.
Bu dəmdə Hiçkok onun üstünə cumdu, cadugərə karlı bir yumruq ilişdirdi, sonra da cəld Sipsunun sürdüyü kirşəyə atıldı.
Bu əhvalatdan sonra ilahiyyatçı cadugərin şüuru həm də ağ dərili adamın güclü yumruq zərbələri ilə dolmuşdu. O, tayfa başçısının komasına qayıdan kimi bütün ağ dərili adamlara möhkəmcə qarğış elədi...
***
- Hə, tənbəllər, qalxın görüm! Vaxtdı. Ayaqqabılarınızı geyənə kimi səhər yeməyi hazır olacaq!
Deyv Verts üstünə saldığı ayı dərisini kənara tulladı; durdu və əsnədi. Haves isə gərnəşəndə hiss etdi ki, əli keyləşib; yuxulu-yuxulu əlini ovuşdurmağa başladı; öz-özünə pıçıldadı:”Görəsən Hiçkok harda gecələyib?”
O, ayaqqıbalırını götürdü; onlar bütün gecəni qurumuş ağaca dönmüşdülər. Verts ayaqyalın, ehmalca tonqalın yanına qaçdı. Ayaqqabılarını ocaöa tutdu ki, donu açılsın. Sonra:
- Şükür Allaha, Hiçkok çıxıb getdi,- dedi.- Amma boynumuza alaq ki, o, yaxşı işləyirdi.
- Di gəl, özündən razıydı. Həmişə öz sözünü yeritmək istəyirdi. Onun bədbəxtliyi də bundaydı. Sipsuya yaman yazığı gəlirdi. Bura bax, doğurdan qız onun xoşuna gəlmişdi?
- Eh, inanmıram... Bilirsən, Hiçkokun tərs damarına düşmüşdü, vəssalam. O, hesab edirdi ki, hindular düz eləmir. Əlbəttə, düz deyil... Lakin, axı bizə nə dəxli var? Qarışsaydıq o dünyalıq olardıq...- deyə Haves özünəməxsus razılıq əlamətiylə cavab verdi.
Verts ocağa yaxınlaşıb dedi:
- Doğrudur, inadkarlıq da, tərslik də yaxşı şeydilər...Amma hər şeyin öz vədəsi var. Alyaskaya gəldin, gərək tərsliyini evdə qoyasan. Düz demirəm, Ziqmund? Sın nə deyirsən bu işlərə, biz düz elədik, ya yox?
Ziqmund etirazla başını buladı. Əlbəttə, o, bu saat başqa şeyin hayındaydı; qəhvə qaynayıb az qala daşacaqdı; tavada qızaran donuz piyini də çevirmək lazım idi.
Bütün bunlardan savayı, Ziqmundun fikri-zikri öz sevgilisinin yanındaydı, dəniz kimi mavi gözlərin yanında. Və elə beləcə də astadan zümzümə edirdi. O birilər gülümsünə-gülümsünə bir-birlərinə göz vurur, bun mənzərəni sakitcə seyr edirdilər.
Saat yeddi olsa da, səhərin açılmasına hələ üç saat qalırdı. Şimal qütb parıltısı daha görünmürdü. Gecənin zülmət qaranlığında bu balaca düşərgə xırda işıq adasını xatırladırdı.
Üç adamın kölgəsi ocağın işığında apaydın görünürdü. Araya dərin sükut çökdü. Ziqmund səsini qaldırdı; zilə keçdi və köhnə mahnısının son bəndini oxuya bildi:
Vaxt ötər... il keçər,
Üzümlər də yetişər....
Gecənin sükutunu qəflətən qulaqbatırıcı güllə səsləri pozdu.
Haves ufuldadı, çönüb dikəlmək istədi, lakin gubbultu ilə yerə sərələndi. Başından yaralanan Verts böyrü üstə yıxıldı, xırıltılı səslər çıxartdı; onun ağzından qan fışqırdı.
Sarışın saçlı Ziqmundun nəğməsi də yarımçıq qaldı; o, əllərini havada yellədərək düz ocağın üstünə yıxıldı.
Hindu cadugərin göz bəbəkləri qəzəbdən qan çanağına dönmüşdü.
Üz-gözü zəhrimara bələnmiş bu adam tayfa başçısı ilə Vertsin tüfəngi üstündə dalaşırdı.
Hətta tələb edirdi ki, ağ dərili adamların kisəsindən ona daha çox paxla versinlər. Bütün bunlarla gözü doymadı; o, düşərgədəki ayı dərisini də qamarladı və bu da tayfanın o biri kişiləri arasında narazılığıa səbəb oldu.
Cadugərin ürəyi yenə soyumadı; cənublu qızın Ziqmunda bağışladığı iti də öldürmək istədi.
Lakin it qaçıb aradan çıxdı və o, öz sahiblərinin qızıl yataqları tapmaq üçün qazdıqları quyuya düşdü, daşlara çırpılaraq əzildi.
Qızılaxtaranların düşərgəsi tamamilə darmadağın edildi və hindular öz evlərinə qayıtdılar. Hindu qadınlar yaman sevinirdilər. Çox keçmədi ki, onların meşələrində sığın dəstələri görünməyə başladı.
Hindu ovçuların üzü güldü. Beləliklə, cadugərin şöhrəti daha da artdı. Hətta kənddə danışırdılar ki, guya o, allahlarla məsləhətləşir.
Cənublu qızın Ziqmunda bağışladığı it viran edilmiş düşərgəyə qayıtdı. Bütün gecəni uladı; elə bil ölənlərçün ağlayırdı. Bundan sonra o it bir daha buralarda görünmədi.
İllər ötdü. Çox sonralar bu şam meşələrində qəribə canavarlar peyda oldu. Onların rəngində qeyri-adi, açıq ləkələr gözə dəyirdi. Hindu ovçusu belə canavarlara heç vaxt rast gəlməmişdi.
_________________
*Şvabiya – orta əsrlərdə alman hersoqluğu; şvablar- almanlara verilən qədim adlardan biridir
**Mokasin – Şimali Amerika hindularının maral dərisindən tikdikləri ayaqqabı növü
***Avropalıların ABŞ-da doğulmuş amerikalılara verdikləri ad
****Müxtəlif hindu tayfalarının dilində işlənən söz, “haydı!” mənasındadır
İngiliscədən çevirəni
Kamran Nəzirli