əvvəli
- Sən də onun barəsində qəzetlərin yazdığı uydurma sözlərə inanırsan? Fəxri titulları daşımaq, elmi dərəcələri almaq hələ alimlik deyil, bala! Həm də alimlik ayrı, insanlıq, şəxsiyyət ayrı. Bu sözü uşaqlar da əzbər bilir, alim olmaq asandı, insan olmaq çətin... Qaraxanlı kimi alimlər həyatda olduğu kimi, elmdə də çox həlləm-qəlləm işlərlə məşğul olur. Tanış-tunuşun səsini alıb akademik seçilmək hələ elmin zirvəsini fəth etmək deyil. O, elmdə yox, biznesdə irəli getmişdi... Hətta həmin uğurlarına görə ilin adamı seçilmişdi. Qaraxanlı biznes aləmində uğurlar qazanmaq üçün "Cinayət məcəlləsi"nin elə bir maddəsi qalmamışdı ki, onu pozmamış olsun! Eh, cavan oğlan, sənə nə deyim daha? Mən onu qırx ildir ki, tanıyırdım. Necə deyərlər, dabbağda gönünə bələdəm. Arvadı müğənni idi. Səksəninci illərdə xarici ölkəyə getdiyi qastroldan geri qayıtmadı.
Cavan və qoca hakim üz-üzə, göz-gözə dayanmışdı, Şahin açıq-aşkar məğlub olurdu, amma bununla belə lovğalığından əl çəkmirdi:
- Onda rəhmətliyin köklü-köməcli hansı tayfadan olduğunu da bilməmiş deyilsiniz? Arvad məsələsi taleyin işidir. Ondan rəsmi şəkildə boşanmışdı. İndi neyləyək, tale seçiminə, qismətə görə bunları təqsirlimi bilək?! Mən Qaraxanlını ən səhih məlumatlarla tanıyırdım...
... Şahin Verdiyev qoca hakimin axırıncı "müdrik kəlamlarını" dinləyəndə qırxıncı otağın parıltılı qapısına söykənmişdi. Nə təhər oldusa qapı cırıldayıb açıldı. Arxada onun bərli-bəzəkli kabineti idi...
Dünən içəridə - lüks otel nömrəsinə bənzəyən yan otaqda onunla kef çəkib, əylənən, özündən on beş yaş böyük iş ortağı ehtiraslı sözlər demişdi Verdiyevə: - "Şahım, buranı lap gəlin otağı kimi bəzətmisən ki?!." O da üzünü az qala anası yaşında qadına tutub:
- Buranı bəyəndiyinə sevindim. Bu kabinet həm də bir növ bizim ofisimizdir, bura yolun düşəndə darıxmayasan deyə, bomba şərait yaratmaq istədim, hələ yuxarıya miniatür pilləkən də qoyduracağam... Bu gün, sabah üst qatdakı kabinet də ixtiyarımızda olacaq! Təzə bina hazır olanda, yuxarı mərtəbəni tamam alacağam.
Qadın onu çılğınlıqla qucaqladı: - Canım mənim, unutma ki, nə qədər canımda can var, sənin yuxarılara gedən bütün yolların açıq olacaq! Hər anın öz ləzzəti var. Bizim vaxt itirən vaxtımız deyil, elədirmi, əzizim, - deyib soyundu, sonra da Şahinin köynəyinin, şalvarının düymələrini aça-aça pıçıldadı: - Aman canım, sən lap sütül oğlansan ki!.. Sənə bir qadının barmağı toxunsa, özümü odlayaram... - dedi.
Şahin onun dodağını dodağına sıxdı, sinəsini öpüşlərə qərq edə-edə, iki daşın arasında, guya, cananla zarafatlaşdı:
- Bəs o?
- O kimdi?
- O də... Sənin köhnə şefin? Deyirlər dəliymiş səndən ötrü, həm də eşitmişəm yaman şorgöz kişi olub.
Qadın sinə dolusu nəfəsini dərib:
- Of, canım, sən elə düşünmə ki, Qaraxanlıyla aramda belə yaxınlıq olub, - dedi və jurnal stolunun üstündən yarımçıq içilmiş şampan şərabından bir udum aldı, - mən ona heç vaxt əsl kişi kimi baxmamışam... rast gəldiyim gündən hər cür kaprizinə dözürdüm, çünki dolanışığım ondan idi də, şirkətin maliyyə işlərinə baxırdım. Onu qısqandıra biləcək sevgi macəralarından uzaq olmağa çalışırdım... - Qollarını yenə Şahinin boynuna dolayıb:
- Sən isə mənimsən. İstəyirəm sənin olum, sənin...
Qadının səsi get-gedə lap yavaş pıçıltıya çevrilib sonra da eşidilməz oldu.
Sonra... Sonra Şahin gənc qadınlardan bu vaxta qədər ala bilmədiyi həzzi ondan aldı... Və qadın paltarını geyinə-geyinə ona dedi:
- Sən bu gündən mənim ortağım yox, kişimsən. Fransa, Rusiya, Türkiyə, İsraildəki ticarət əlaqələrimizi işə salarıq, sən bu dünyanın ən varlı kişilərindən biri olacaqsan. Pul var, deməli, kişilik də var... Bəlkə düz demirəm?.. İstəsən, sən də elmlər doktoru, professor, lap akademik olarsan!.. Deyirlər, ən böyük kəşf insanın özünü tanımasıdır. Biz isə bu gün həm də bir-birimizi tanıdıq. Mən qaçdım, Şahin, o qoca hakimlə yenə danış, yola gətir, nə istəsə boyun ol, ola bilməz ki, indiki zamanda puldan imtina edən adam olsun!
- Var, əzizim, var, çox təəssüf ki, belə axmaqlar hər zaman olur. Ən yaxşı variant - indiki halda o aptek müdirini susdurmaqdı. İnsan ölümü ilə nəticələnən pereparatları bizim şirkətdən aldığını israr etsə...
- Odur ki, təcili surətdə - lap elə bu saat, Ədliyyə Nazirliyində yeni şirkəti qeydiyyatdan keçirməliyik. Məsələn, "Qara Xan" dönüb "Qara Şahin" ola bilər! Qaldı belə xırım-xırda şeylərə görə canını sıxma, lazım gəlsə sənin o qoca hakimini itirməyə gücümüz çatar!
- Mən ömrümdə belə fanatik adam görməmişəm, Sevacan! Bu adam ömrü boyu quruca maaşla yaşayıb! Bədbəxtin ailə-uşağı metro qəzasında həlak olub! Bir dəfə dedim ki, əgər maşının olsaydı, ailənin harasa metroyla getməyə ehtiyacı qalmazdı... Mənə elə qəzəblə baxdı ki! Nə isə. Hə, bəs niyə sən şirkətə "Qara Şahin" adı qoyursan?
Seva onu uşaq kimi bağrına basıb öpdü:
- Şahin həm də mənim ovladığım quşun adıdır. Quş isə tək qanadla uçmur, əzizim. "Qara Şahin" şirkətinin bir qanadı mənəm, bir qanadı sən. Biri vəzifə, digəri pul. İkisi birləşəndə istənilən məsafəyə uçuş mükəmməl olacaq...
...Şahinə elə gəldi ki, qoca hakim onun bütün əməllərindən xəbərdardı, hətta akademik Qaraxanlıdan miras qalan saxta dərman preparatlarının istehsalı ilə məşğul olan şirkətə himayədarlıq etdiyini belə bilir. "Nə olsun? Biləndə nə olacaq ki, istər halal yolla olsun, istərsə haram - indi kim kommersiya fəaliyyətilə məşğul olmur ki?! Pul qazanmağın, var-dövlət sahibi olmağın nəyi pisdir, canım?! Seva demiş, pul vəzifə, vəzifə isə pul deməkdir... İndi kapital zamanıdır, adamları var-dövlətinə görə qınamaq sosializm cəfəngidir.
Özünü qınadı: "Mənə deyən gərək, başına iş qəhətdir? Axı, bu köhnəlik qalığıyla niyə bu qədər çəm-xəm edirsən? Bəlkə o gün ağzımdan nəsə qaçırmışam? Madam ki, rüşvət almaq əlindən gəlmir, onda bu ayrı cür adamdır, beləsi altdan-altdan iş görür, adama arxadan elə zərbə vurur ki, illərlə özünə gəlmirsən. Birdən o, şübhəli fikirlərin içində, qətiyyətlə xəbər aldı:
- Adil müəllim, nahaq yerə özümüzü mənasız söhbətlərlə yoruruq. Siz Allah, təzə yazdığınız kitabın adı nədir? Kaş ki, kompüterdə yazılmış olaydı... Söz verirəm mən onu mütləq oxuyacağam...
- Bu, müəllif sirridi. Amma sənə deyərəm. İstəyirəm kitabı belə adlandırım: "Qırxıncı otağın sirri"... Hə, necədir? Xoşuna gəlir?
Şahin yuxuda sayıqlayan adam kimi pıçıldadı:
- Hmm, heç uydurma ada oxşamır!
Bayaq geniş açılan qapı indi, deyəsən, öz ətaləti ilə geri qayıtmaq istəyirdi. Şahin diksinən kimi oldu, ürəyində "demək yanılmamışam, deyə düşündü: - bu kişi mənim kimisi hazır gözünün qabağındaykən, gedib Amerikada-zadda kitabına obraz axtarmayacaq ki, görəsən, niyə pul qazanmağın yolunu bilən hər kəs belələrinə görə mənfi adamdı?!" Özünü toxtaq tutmağa çalışdı.
- Deyəsən, bayırda bərk külək əsir, içəridə isə pəncərələri açıq qoymuşam, "külək, niyə belə əsirsən, külək!" - dedi, - Gedim pəncərələri bağlayım...
- Mən də çəkilim öz hücrəmə, pəncərələri açım ki, o gözəl küləkdən bir topa da mənim qismətimə düşsün. Moskvadan əla kitablar gətirmişəm. Yaxşı kitablar adamla ən sakit, həm də qərəzsiz həmsöhbət olurlar. Verdiyev, sənə söz verirəm ki, növbəti kitabımı kompüterdə yazacağam... Görüm onda nə deyəcəksən...
Bayaqdan bəri davam edən söhbətdən pərt olan cavan hakim özünü heç yaxşı hiss etmirdi. Amma sonuncu güllənin də rəqibinin kəlləsinə çaxmağı özünə borc bildi. Dedi:
- Eşitdiyimə görə kitaba aludəçilik də bir cür xəstəlikdi, adına da biblioman deyirlər...
- Hər halda bu, psixi cəhətdən adamı zədələyən kompüter aludəçiliyindən qorxulu xəstəlik deyil, - bunu Adil Hüseynli dedi.
... Və sonra ikilaylı qapı hikkəli səs çıxarıb, bağlandı.
Qapının üzərindəki qırx rəqəminin altında yazılmış "Ağır cinayətlər üzrə Ali Məhkəmə Kollegiyasının üzvü, hüquq elmləri namizədi, hakim Şahin Xanverdi oğlu Verdiyev" lövhəsi bərq vurdu. 40 rəqəmi həmişə onun içində qəribə təəssüratlar yaradırdı. Düz qırx il əvvəl aran rayonlarının birində açıq havada, girdə meydançada məhkəmə istintaqına ilk dəfə dövlət ittihamçısı kimi qatılmışdı. Qırx il idi ki, şəhərdən kəndə, kənddən şəhərə canlı cəza maşını kimi şütüyürdü. Bu qırx ildə çox qorxulu, sirli-soraqlı işlərin üstünü açmışdı. Zəmanəsinin div kimi güclü adamlarıyla üzə-üzə, diz-dizə gəlmişdi, qorxmamışdı, qanunun aliliyini həmişə uca tutmuşdu. Üstəlik haqqı nahaqqa verən həmkarlarına qarşı da mübarizə aparmışdı. Di gəl ki, indi sanki gücü, qüvvəsi tükənmişdi, beş addımlığında yerləşən qırxıncı otaqda oturan gənc həmkarının oyunlarından baş açmağa həvəsi belə qalmamışdı. Əslində, Verdiyevin bura qədəm basdığı günəcən bu binada nə təmir işləri görülmüşdü, nə də qırxıncı otaq olmuşdu. Varlı-karlı adamların köməyi ilə cavan hakim enli dəhlizin bir hissəsini kiçik iclas zalına qatıb, çox geniş kabinetə sahib olmuşdu. Təmir vaxtı burda Şahini ilk dəfə görəndə, qoca hakim onun tikinti mühəndisi olduğunu düşünmüşdü. Biznes fəaliyyəti ilə məşğul olan, şəhərdə ən böyük holdinqin, ölkədə ən bahalı maşının sahibi bu ərköyün cavan bir az da kənardan idarə olunan robota bənzəyirdi... Onun üz-gözündən rəhimsizlik yağırdı, amma özünü mələk kimi göstərməyə çalışırdı. Tutuquşu kimi əzbərlədiyi bu sözləri təkrar-təkrar söyləməkdən sanki xüsusi zövq alırdı:
- A kişinin oğlu, puldan imtina edən adam arxivlikdir, tem boleye, indiki zamanda.
- Kim ağlı, zəhməti ilə nə qazanıbsa, halal xoşu olsun. Amma kələklə gələn küləklə gedir, bax bunu gərək hamı yadında saxlasın, ay bala! - deyə vəzifəyə ancaq pul qazanmaq vasitəsi kimi baxan həmkarını Adil Hüseynli bəri başdan ayıq salmaq istəmişdi. "Belələrinə əməlli-başlı qulaqburması vermək lazımdır. Onun kimi vəzifəyə təsadüfi gələn adamlar hüquq orqanlarının nüfuzuna böyük zərbə vururlar". Elə ilk tanışlığından ondan ağlı bir şey kəsməmişdi. Və qoca hakimin qəlbini ağır kədər bürümüşdü...
...Pəncərəni açdı, əvvəllər burdan baxanda dəniz görsənirdi; o hərdən macal tapan kimi şax dayanıb dənizə baxardı, mavi dalğalardan əsən meh sarı yağ kimi canına yayılardı. İki il irəli yaxınlıqda tikilən göydələn bina dənizin də, dənizdən gələn mehin də qarşısını kəsdi. Düzdü, üzü dənizə təzə ev alanlar xoşbəxt olub sevinirdilər. Köhnə məhkəmə binası isə o göydələnin dizinin dibində itib-batırdı. Göydələnin uzundraz kölgəsi məhkəmənin iclas salonlarına qara yaylıq kimi sərilirdi. Məhkəmə üçün tikilən yeni bina bu günə - sabaha istifadəyə veriləcəkdi. Amma Adil Hüseynli bu gün hakimlik fəaliyyətinə vida edirdi: "Qoy, yeni məhkəmə binasında cavan hakimlər haqqı nahaqdan ayırsınlar, Allah hamısına yar osun!" - deyə düşündü...
***
...Doxsan üçüncü ilin martında onun ailəsi qanlı terror aktının qurbanı olmuşdu. Bir az əvvəl Şahinlə qadın barədə danışanda, birdən-birə ömür-gün yoldaşını, oğlunu-qızını xatırladı... Sinəsi göynədi. Son dəfə meyitlərini qucaqlayanda - qollarını hərəkətsiz qalan oğlunun, qızının, arvadının boynuna dolayanda içinin darmadağın olduğunu hiss etmişdi. Simlərinin birdən-birə qırılması tarı necə quru odun parçasına döndərirsə, ailəsinin ondan və dünyadan qopmağı da onun belini qırmışdı. Uzun zaman özünə gələ bilməmişdi... Gözlərinə qaranlıq çökmüşdü, günlərlə yataqda hərəkətsiz uzanıb qalmışdı. Özünə gələndə isə dünyanın üzləşdiyi böyük bəlalar barədə düşüncələrə dalmışdı. Hanı ailəsi? Uşaqları nəyin badına getdilər? Onların nə günahı vardı? Bu cinayəti törədən əzazil adamlar hardan peyda olurlar? Cəngəlliklərdə yaşayan vəhşi heyvanlar da körpə uşaqlara toxunmurlar; hətta onlara döşlərindən süd verib bəsləyirlər. Yer üzündə yaşayan insanların hamısı Tanrının bəndəsidir, bəs elə isə niyə insan təbiət və cəmiyyət qanunlarını pozub, günahsız insanları terrora düçar edir? Bəlkə doğurdan cinayətkarlığın nə dini olur, nə də məzhəbi?! Onlar can almaq, qan tökmək əmrini yerinə yetirən canlı robortlardı. İstər Bakı olsun, istər London; ya Şərq, ya Qərb - onlar üçün fərqi yoxdur, təki yer-yurd insan qanına boyansın. Onlar günün günorta çağı toy şənliyində, axşam ibadətində, güllü-çiçəkli xiyabanda, dünyanın gözəlliklərindən zövq almalı hər yerində törətdikləri qəfil partlayışlarla yüzlərlə insanın ömrünə son qoyurdular. Görəsən, niyə bəşər övladı bir-birinə bu qədər yad, bir-birinin taleyinə bu qədər laqeyddir? Zülmün, zalımlığın kökü hardadır, İlahi, göydəmi, yerdəmi?!.
İnsan nifrəti zəlzələ kimi, qasırğa kimi qarşısıalınmazdır, adam qəzəbi vəhşi heyvanların yırtıcı xislətindən də dəhşətlidir...
***
Adil Hüseynli ədalət sarayındakı kiçik hücrəsinə çəkilib dərin düşüncələrin içində çırpınarkən qapı açıldı, ümumi şöbədə işləyən qız gətirdiyi məktubu ona verdi:
- Adil müəllim, bu məktubu sizə Qadınlar həbsxanasından göndəriblər. Buyurun, bura imzanızı atın!
Qəribədir, - düşündü, gözlüyünü taxıb, daxil olan məktublar barədə məlumat jurnalına imza etdi, sonra alnını ovuşdurub, dərindən köks ötürdü. "Qadınlar həbsxanası! Bu qırx ildə, axı mən heç bir qadını ora göndərmədim... Əcəba, kimdən olar? Nə məsələdir?"
Məktubun üstünü bir də gözdən keçirdi:
"Cahan Axundova! Dayan, dayan, yoxsa bu qadın Verdiyevin dediyidi? Neçə vaxtdan bəri peşman olub ki, nəyə görə ona ömürlük cəza verməyib". Adil müəllim bir-birini əvəz eləyən sürətli və qarışıq fikirlərdən bir təhər qopub poçtu gətirən qızın hələ də getmədiyini, kabinetdən çıxmaq üçün onun icazəsini gözlədiyinin fərqinə vardı. Dedi:
- Hə, Aynur, qızım, sağ ol, sən gedə bilərsən... amma dayan, səndən bapbalaca bir xahişim var.
- Eşidirəm, Adil müəllim! - Aynur tez cavab verdi.
- Bax, məni toya çağırmağı unutma ha, demə ki, burada işləyirəm, ya yox. Lap zənglə də olsa xəbər ver...
- Baş üstə, Adil müəllim, heç sizi unutmaq olar? Burada hamı sizi çox istəyir.
- Bir ricam da var, qızım,- deyə Adil Hüseynli stolun üzərindəki kompüteri göstərdi, - kompüterdən çox az istifadə edirəm, düzü elə dərindən başım çıxmır bundan, uzun zamandı makinada yazmağa vərdiş eləmişəm. Amma hiss eləyirəm ki, öyrənmək çox vacibdi. Necə bilirsən, bir şey alınar?
- Adil müəllim, gündə yarımca saat məşğul olsaq, bir həftəyə öyrənəcəksiniz, sürətlə yazacaqsınız, internetə qoşulacaqsınız...
- Təşəkkür edirəm, qızım, Allah yardımçın olsun!
Qız otaqdan çıxıb gedəndən sonra qalın zərfi açdı. Oradan üzərinə heç nə yazılmayan otuz, ya qırxmı vərəqlik dəftər çıxdı. Damalı dəftəri vərəqləyib yazılanları nəzərdən keçirməyə başladı.
Bir çox hüquqşünaslara həyəcan, qorxu, coşqunluq hissi, sadəlövh maraqlara aludəlik, demək olar ki, yaddır. O, həyatın hər üzünü görmüş adamdı. İnsan taleyini həll edən sənədlərə qol çəkib. Ən gərgin dartışmalarda belə soyuqqanlılığı qoruyub saxlamaq bir növ peşə borcu kimidi.
Amma nədənsə bu dəfə orada nədən bəhs edildiyini oxumadan, məktubu yazan adamın adını görən kimi, içini qəribə bir nigarançılıq bürüdü, nə idi səbəb, özü də dərk etmədi. Bir az da hövsələsi daralmışdı sanki, dərhal əl xəttini gözləriylə su kimi içməyə başladı...
- "Həyatda elə insanlar var ki, ömrü boyu möcüzə ilə rastlaşmaq istəyi, arzusu onu tərk etmir. Bəlkə nə vaxtsa, möcüzə deyə soraqladığımız hadisənin yanından saymazyana ötüb-keçmişik, heç ona fikir verməmişik. Kim bilir, bütün təsəvvürlərimizi dəyişən o möcüzəni görmək üçün yalnız gözlər kifayət etmir?! Onun fərqinə varmaq, möcüzə olduğunu dərk etmək üçün həssas ürək, duyğulu qəlb gərəkdir..."
Adil Hüseynli ayağa qalxdı, istədi durub pəncərəni açsın, amma o an da fikrindən vaz keçdi; oxuduğu sətirlərdən eşitdiyi səs ona məlhəm gəlirdi, o tənha səsin bayırdan gələn səslərin içərisində əriyib yox olmasını istəmirdi. "Həssas ürək, duyğulu qəlb..." Bir anlıq atasının divardakı şəklindən ona sarı zillənmiş gözlərinə baxdı. Cavan yaşda çəkilməz bəlalara düçar olmuş o şəklin sahibi də, yəni o şəkildə donan adam da sanki diriydi, ayrı yerdə yox, elə bu otaqdaydı və məktubdan, sətirlərdən sıyrılan doğma səsi o da dinləmək istəyirdi:
- "Hə, hə, qoy danışsın! Əyləş, mənim balam... Bu qadın doğrudan da dərd anlayacaq bir adama möhtacdı, o, ədələt axtarır. Sənin adilliyinə ehtiyacı var. Oxu, tələsmədən oxu və o səsi dinlə, oğul..." - deyirdi şəkil.
Qəribədir, əl xətti ilə dama-dama dəftərə yazılan sözlər, o sözlərdən eşidilən səs bir yana, Adil müəllimin gözü önünə məktub göndərən qadının xəyali şəkli də gəlirdi. O, əzabkeş qadını həm də görürdü. Divardakı şəkil kimi, əlində tutduğu dəftər kimi, lap elə özü kimi o qadın da bu otaqda idi:
- "Mənimçün ən böyük, sirli-soraqlı möcüzə həyatda tanıdığım, hər an birlikdə olduğum, özümə yaxın, doğma insanların mənə yadlaşması, fəqət heç tanımadığım, üzünü görmədiyim, adi bir təsadüf nəticəsində kitabını oxuduğum bir Allah bəndəsinin uzaqdan-uzağa doğma hissləri, düşüncələri oldu... Bu, Allah bəndəsi Sizsiniz! İndi burda - sizin xəyalınızla söhbət etdiyim anlarda mənə elə gəlir ki, doğulduğum gündən tanıdığım, həmişə sözümü-sirrimi anlatdığım ən əziz adamımsınız. Sizə bəri başdan açıq etiraf edim ki, indiyəcən özümü tənha, yalqız hiss etməyə öyrəncəli olmuşam. Bəzən ən gözəl məclislərdə, qohum-əqrəba arasında olanda belə özümü kimsəsiz, qərib bilmişəm. Tənhalıq hissi həyatım boyu qəlbimi didib, ovuq-ovuq edib... Nə isə, kitabınızı oxuyandan sonra, sizin xəyalınızla həmsöhbət olanda, birdən-birə içimdə rahatlıq duydum, sanki ağır bir yükü daşımaqdan qurtulmuş kimi hiss etdim özümü... Sizdən nə gizlədim, bəzən ürəyim içinə hava üfürülmüş şar kimi şişir: ötənləri, çəkdiyim iztirabları, üzləşdiyim qorxunc fəlakəti yada saldıqca, qəlbim ağır yükə tab gətirə bilmir. İllərdən bəri ürəyimin şirəsini çəkən dərdimi məni duyan, insan kimi sevən, qadın kimi hörmət edən, ana adını uca tutan, halalı haramdan seçən müdrik bir adama danışmaq, başımı onun köksünə qoyub doyunca ağlamaq, həsrətimi ovundurmaq, könlümü yandıran oda-alova su çiləmək istəyirəm:
...Su varmı?
Göz yaşlarım suvarmır,
Bu həsrətin odunu -
Söndürəcək su varmı?
...Neçə vaxtdır ki, içimi göynətsə də, öz dərdimə yad adam kimi kənardan baxıram, dərddən heç kəs sığortalanmayıb.
Hörmətli Adil müəllim, məhkəmədən sonra həmişə düşünürdüm ki, keşkə məni başa düşən bir aqil insan, bir yazıçı olaydı, başıma gələnləri bir dəftərə yazıb, məktubla ona ünvanlar, dərd-sərimi o yazıçı-insanla bölüşərdim. Bəlkə o mənim həyatımı bir roman, ya da səhnə əsəri kimi qələmə alardı. O zaman həmin romanı oxuyub, ya da tamaşaya baxanlar məni anlardı; həqiqətə, ədalətə göz yuma-yuma cəmiyyətdə kök atan bəlaları görüb onların sadə və günahsız adamları hansı uçuruma, faciələrə sürüklədiklərinə şahid olardılar. Bəlkə hissiz- duyğusuz, mənəvi dəyərlərdən uzaq, min bir hiyləylə cəmiyyət arasında özünə mövqe tutan, vəzifəsinə, puluna güvənərək köməksiz və təmiz insanları çirkaba sürükləyən qansızlar, qurd basan arxalı köpəklər, az da olsa, ibrət götürüb tutduqları bəd əməllərdən əl çəkərdilər.
Nə yaxşı ki, Tanrım gec də olsa, bu dar qəfəsdə məni Sizin varlığınızdan agah etdi. Bilmirəm, bu da taleyin bir oyunudur, yoxsa alın yazısı?! Görəsən, Sizə ürək qızdırmaqda yanılmıram ki? Son dəfə özümə bu sualı verib, içimdəki boşluğu dolduran əminlik hissiylə qələmi əlimə aldım. Şübhəsiz, bu məktubu yazmağa məni vadar edən bir səbəb də Sizin əsəriniz oldu. Sanki Siz mənim qəribə taleyimdən xəbərdarsınız. Bilmirəm, əsərinizdə mənə taleyimi, acı həyat yaşantılarımı xatırladan günahsız qadın obrazını özünüz uydurubsunuz, yoxsa həyatda beləsi var?! Hər halda, vicdanın hökmüylə, azad ruhunuzun tələbiylə, haqqın səsiylə yazıbsınız.
İnsanları daxilən cılızlaşdıran, kiçildən saxta münasibətlərin böyük topluma vurduğu sağalmaz yaraların kökünü göstərməyə çalışmısınız.
(Onu da deyim ki, bu günlərdə kitabın müzakirəsi barədə təşəbbüsümü Qadınlar həbsxanasının rəisi də bəyənib...). Düşünürəm ki, işdi-şayəd, bundan sonra əsərin davamını yazmaq istəsəniz, bəlkə Sizə bu məktubumda açıqlayacağım bəzi məqamlar yardımçı ola bilər!
Bir zamanlar oxuduğum kitablardan xoşuma gələn fikirləri səliqə ilə dəftərçəmə köçürür, sonra onu dönə-dönə oxumaqdan yorulmurdum. "Əlacım olsaydı, qatillərdən və cinayətkarlardan əvvəl yoxsulluğu və nadanlığı məhkəməyə verərdim. Çünki bir çox bədbəxtliklərin baisi bunlardı" - müdrik kəlamını gənc yaşlarımdan əzbərləsəm də, ömrümdən ayları, illəri oğurlayıb, məni bəlaya düçar edən də, o iki şey oldu-yoxsulluq və nadanlıq. Həyat səhnəsində mənim qəddar, amansız, əzəli və əbədi düşmənimə döndü. Həyat kitabımızın səhifələri bizə qabaqcadan bəlli olmayan gözlənilməz hadisələrlə doludur.
Bir ömürdə iki tale yaşadım,
Hansı tamdır, hansı kəmdir bilmirəm.
Bir ürəkdə iki duyğu daşıdım,
Hansı sevinc, hansı qəmdir bilmirəm...
Bəli, mən bir insan ömründə iki qəribə tale yaşamış qadınam. Bir gecənin gəlini və iyirmi beş ilin sevib-sevilməyə möhtacı olan, tənha bir qadın! Görəsən, qadınlıq dünyasına qədəm basdığım o bir gecəlik həyatım uzundu, yoxsa iyirmi beş illik tənhalıq? Hərdən mənə elə gəlir ki, hər şey ömrümün bahar çağında, on səkkiz yaşımın tamam olduğu bir payız gecəsi əriyib yoxa çıxdı; sevincim, səadətim, bəxt ulduzum o payız gecəsinin qaranlığında itib, görünməz oldu.
...Sonrakı illərim o gecə itirdiklərimin həsrəti, sorağı ilə keçdi və sən demə, bütün ömrüm elə o bir gecəlik həyatıma əsir düşəcəkmiş.
Orta məktəbi bitirəndən sonra oxumaqdan savayı heç bir amalım, istəyim yox idi; eşq, məhəbbət başıma batmırdı. Amma ətrafa, gözəlliyə də laqeyd deyildim. Çantamda gəzdirdiyim güzgüdə özümə baxıb şirin xəyallara dalırdım. Özümdən uydurduğum hündürboylu cəngavəri bəzən yuxularımda da görürdüm. O, məni atının tərkinə mindirib yamyaşıl meşə yoluyla harasa aparırdı. Ötüb-keçdiyimiz cığırlar yaşıl tunelə bənzəyirdi. Aşkarda isə sevib-sevilmək mənə hələ oxumadığım kitab, görmədiyim kino, eşitmədiyim nağıl kimiydi. Nənəm deyərdi ki, adam var ki, məhəbbətlə Məhəmməd arasında fərq qoymur. Amma vurulmaq ən böyük cəzadır, eşq əbədi əzabdır. - "Qoy sənə aşiq olsunlar, qızım, sənsə çalış heç kəsə aşiq olma, çox vaxt ilk sevgi ağılsızlığın əlaməti olur, sən dərslərinə fikir ver! Sevgi vədəsiz qonaq kimidir, gec-tez qəlbinin qapısını döyəcək..."
Nənəmin öyüd-nəsihətinə əməl etdim. Fikrim-zikrim dərslərimi yaxşı oxumaq idi. Həsrətində olduğum, arzularımın başı sandığım tələbə adını çox asanlıqla, on altı yaşımda qazanmışdım. O yaşda gənc bir qızın dərdi-səri nə ola bilərdi ki!.. Gəncliyimin o qayğısız çağlarında dünya gözlərimdə min rənglə naxışlanmış bahar kimiydi. O güllü-çiçəkli baharın bir göz qırpımında ötəcəyi, ömrümə yağmurlu-küləkli payızın erkən gələcəyini, şaxtalı-çovğunlu qışın yetişəcəyini ağlıma gətirmirdim. Sevinc atına minib, gələcək arzularımın səmasında dördnalla çapırdım. Xoşbətlik deyilən şey mənim üçün qırmızı don kimiydi. Hamı deyirdi ki, qırmızı rəng sənə çox yaraşır. Ona görə geyim-kecimimdə həmişə qırmızıya üstünlük verərdim.
Xətrimi dünyalar qədər istəyən Xoşavaz nənəm məni qırmızı donda görəndə belə deyərdi:
Bülbüllər qonub budağa,
Gül qırmızı geyinibdi.
Bir gözəl başdan ayağa,
Düm qırmızı geyinibdi.
Haşa, sevdiciyim, haşa,
Deyilənlər gəldi başa,
Al yanaqda qoşa-qoşa,
Xal qırmızı geyinibdi.
Sonra əllərini göyə qaldırıb dua edirdi:
- Ey yeri-göyü yaradan ulu Tanrı, bu balamı heç vaxt gözü yaşlı qoyma, qismətini halal süd əmmiş insana urcah elə, nəvəmə yar ol, qoy ağbaxt olsun!..
Allah dərgahına səsi çatsın deyə, nənəm həmişə xeyir-dualarını ucadan oxuyurdu. İçimdə nədənsə yəqinlik hissi vardı: əmin idim ki, Allah nənəmin bütün dualarını eşidir, yalvarışlarını dinləyir... Və ulu yaradan gec-tez o qoca, sadiq bəndəsinin xatirinə mənə yardımçı olacaq!
Hə, o illərdə lap nağıllardakı kimi - qırmızı donlu, suyuşirin, bir az dəcəl, bir az da kövrək, Allaha güvənib, özünə arxayın olan sarışın bir qız vardı. O qız da, onun geyindiyi qırmızı don da, sinədəftər nənəsi də elə o illərdə qaldı... Sonra o qız bir daha qırmızı don geymədi. Nənəsi ona bir daha o aşıq mahnısını oxumadı...
Bir gün mən öz sevimli güzgümə baxıb qaş-gözümə sığal verirdim. Xəyal məni yenə çəkib başqa yamyaşıl aləmə aparmışdı. Ətrafımda rəngbərəng kəpənəklər uçuşurdu. Gül gülü, bülbül bülbülü çağırırdı. Əllərində qızılgül çələngi tutmuş cavan mənə yaxınlaşırdı. O, - bu ormana xoş gəldin, - deyib gül çələngini mənə verirdi. İlahi, mən həyatımda belə çələng görməmişdim.
- "Bu ormanda vəhşi heyvanlar da çoxdu, burada tək-tənha seyrə çıxmaq təhlükəlidir..." - dedi həmin oğlan.
Birdən güzgü əlimdən sürüşüb yerə düşdü, iki bölündü, diksindim. Elə bil xəyalımda canlandırdığım cəngavərin üzü parça-parça olmuşdu. Ağlıma qara-qura fikirlər gəldi. Bəlkə bu, taleyimin ağır sınaqlarla üzləşəcəyinə işarə idi?! İlahi, bu yupyumru ayna ilk dəfə, necə deyərlər, qızlar bulağından su içəndən sonra əksində özümü görüb, özümü bəyəndiyim güzgüydü. Bu güzgünü ona görə sevirdim ki, orada qəlbimin evində şahlıq edən xəyali sevgilimi görə bilirdim. Nədənsə elə düşünürdüm ki, başqa bir güzgüdə mən o sevimli xəyalı görməyəcəm. Pərişanlıq içində güzgünün ayparaya bənzər qırıq parçasını götürdüm. On dörd gecəlik gümüşü ay elə bil göydən enmişdi ovcuma. Elə bil o cansız əşya dil açıb mənimlə danışırdı. Dərindən köks ötürüb, onu çantama qoydum...
Çox sonralar məni qınayanlar: "Nənənin nağılları sənin başını xarab edib!" - deyirdilər. Heç kimi inandıra bilmirdim ki, o nağıllar tələbəlik illərində mənim çörək ağacım olub; nənəmin yaddaşı dadıma çatıb, onun danışdığı rəvayətləri, bayatıları, söyləmələri o vaxt radioda xalq yaradıcılığı verilişinə göndərərdim. Əvəzində mənə pul yollayırdılar. Amma bunlar irəlidə olacaq, mənimçün qısa sürən xoş günlər idi, eyzən nağıl kimi şirin, əlçatmaz, ünyetməz olan günlər.
...Görünür, el arasında "aşıq gördüyünü çağırar" kəlamını əbəs yerə deməyiblər:
"Cahan tökər qanlı yaşın", - qanlı-qansız axan göz yaşlarım bağrımın başını yandırırdı. Həyat yollarımda bitən tikanlar qəlbimi qanatmışdı. O qanlı göz yaşlarımı tökə-tökə bir gün mən qırmızı rəngə nifrət etdim.
Qəlbim bu qədər sevgi, eşqlə dolu olduğu halda uşaq ağlım uduzdu, havayı yerə ailə həyatı qurdum, heç bir il keçməmiş, ailə ocağının nə olduğunu anlamağa macal tapmadan onu itirdim... Üçüncü kursda oxuyanda, nənəmin ürəyiyanmışlığına uyub, ərə getdim, cavan gəlinkən düz on ay ağır yataq xəstəsi olan bir adama qulluqçu oldum. Demə, elə nənəmdən və məndən savayı hamı bilirmiş ki, ağır xəstəliyə düçar olmuş ərimin ayağa qalxması mümkün deyilmiş. Qayınatam da, özünü nənəmə uzaq qohum kimi qələmə verən qayınanam da qəm-qüssə içində ərimin ölümünü gözləyirdilər, mənsə ilk meyvəsi xəzana uğrayacağından xəbərsiz ağac kimi xoşbəxtliyi - analıq səltənətinə çıxacağım günü...
"Cahan tökər qanlı yaşın, yandırar bağrımın başın...", - bu aşıq mahnısını da yazıq nənəm söyləyirdi.
Aşığın, nənənin nə günahı. İnsanın başına nə gəlirsə, Allahın əmridir. Aşıq gördüyünü çağırar... Olanlar aşıq çağırana qədər olur... Hər dəfə çətinə düşəndə əl çantamda yuva quran güzgü qırığına baxıb uydurduğum ucaboy cəngavərdən mədəd umurdum. O isə daha heç yuxularıma da gəlmirdi.
Mən əsl sevgiyə, sevincə möhtac idim. Körpəmin atası ruhunu Tanrıya təslim edən gün məndən başqa heç kəsi yanına qoymadı; o gün yalnız özü danışdı, sonra vəsiyyətini etdi, əvvəl məndən dönə-dönə üzr istədi. Niyə? Bilə-bilə məni bədbəxt etdiyi üçün! O, ailənin tək oğlu idi və özündən sonra ata-baba nəslinin soyadını daşıyacaq bir nişanə saxlamaq üçün belə idbar hərəkətə yol verdiyini etiraf etdi. Dedi ki, son yeddi-səkkiz ayda çəkdiyi işgəncə Tanrı cəzasıdır. Mənə elədiyi namərdliyə görə çəkir bu cəzanı. Peşmandır. Ölməyib sağ qalsa, günahını yuyacaq...
O istəyirdi övladımız olsun, özü də oğlan. Amma bala üzü görmək nə ona, nə də mənə qismət oldu... Bədbəxt dünyadan köçəndə ayın-günün içindəydim, ağrılarım şiddətlənmişdi, məni xəstəxanaya aparanda huşum özümdə deyildi, dünyaya gətirdiyim körpəmiz nəfəs almırdı, ölü doğulmuşdu. Ağlar gözlərimin, yanan ürəyimin cəfası özümə qaldı. Doqquz ay dar köynəkdə çəkdiyim zülm özümə qaldı. Gözümdə dünya boş və mənasız bir cəhənnəmə çevrildi. Bunları xatırlayıb təzədən yaşamaq çətindir, çox çətindir!.. Mən bədbəxt və kimsəsizəm!
***
Gözü sətirlərdən ayrıldı. Barmaqları tərləyib dəftərə yapışmışdı. Görünür, hədsiz mütəəssir olmuşdu. O, ömrünün heç bir vədəsində nə belə məktub almış, nə də oxumuşdu. Romanlarda rast gəldiyi sevgi məktublarını, yazışmaları isə yazıçı fantaziyası sayırdı. Adətən elə belə olur... Bunun bədii vasitə olduğunu o çox gözəl bilirdi. Amma indi, əlində tutduğu bu dəftər - məktub onun yazıçılıq haqqında illərdən bəri qərarlaşan qənaətini darmadağın edirdi. Bu məktub deyildi, hazır roman idi. Həm də həyatın bir parçası, həqiqi, bəzək-düzəksiz roman...
Divarlar arxasından ürək dağlayan bir musiqi səsi gəlirdi. Balaban yandırıb yaxırdı. "Zəminxarə" çalırdılar... Yazılmayan bir roman teatr səhnəsində olduğu kimi, dipdiri, bütün mizanıyla gözünün qarşısında durmuşdu. O ucaboylu, sarı gəlini, onun xəstə ərini, dünyaya gəlmədən, ana bətnindəykən, cənnət quşuna dönərək ayrı bir dünyaya uçub gedən günahsız tifili... görürdü... Bu nə olacaqdı, İlahi?
***
Səksən ikinci ilin payızında ikimərtəbəli həyət evinin xalı-xalça döşənmiş geniş otağında əyninə qırmızı xalat geymiş ucaboylu, sarışın gəlin xəstə ərinin yatağının böyrünü kəsdirib, qəmgin gözləri ilə divardan asılmış toy rəsminə baxırdı. Bir il öncə ərə gedəndə rəfiqələri ona yarızarafat, yarıciddi bəxtəvər demişdilər:
- "Bəxtəvər başına, on səkkiz yaşında ana olacaqsan. Qırxa çatmamış nənə. Bu hesabla əllidə nəticə görəcəksən, altmışı ötəndə kötücə..."
- "Ay qız, sarı saç sənə çox yaraşır, gəlinlik paltarını al-qırmızı seçərsən, ayaqqabıları da..."
Qırmızı gəlinlik paltarı... qırmızı ayaqqabı, qırmızı tor əlcəklər, qırmızı muncuqla naxışlanmış balaca əl çantası...
Ağ pambıqla "Toyun mübarək !" yazılmış xalça da qırmızı idi. O gün göy üzünün günəşi də, toy çadırı da elə bil qəsdən qırmızıya boyanmışdı...
İndi isə bər-bəzəyini itirməyən gəlin otağının bəxtəvər qoxusuna dava-dərman iyi qarışmışdı. Qoşa çarpayıda ölümə məhkum olan gənc ər onunla yanaşı uzanmışdı. Xəstənin başının altına qoyulan ağ üzlü qoşa balışın biri sarı gəlinə aid idi; bu balışa o yalnız bir dəfə... o gecə... baş qoymuşdu. Əri də elə bil bütün gücünü, yalnız o gecə üçün toplamışdı. Yengə toy gecəsinin yatmaq qaydalarını ehtiyatla, eyhamlarla, bəzən zarafata sala-sala təzə gəlinə başa salsa da, o, dərin bir utancaqlıq içində bütün məsləhətləri unutmuşdu. Bəs görəsən yataq qaydalarını təzəbəyə kim başa salmışdı? Məsələnin ürəyi istəyən kimi başa çatdığını görcək, ərin çiçəyi çırtladı, çapıb yorğun düşən at sayaq tövşüsə də, içdən gələn razılığını gizlədə bilmədi, gəlinə "üzün ağ olsun" dedi və bəylik libasının cibindən çıxartdığı şax yüzlükləri balışın üstünə səpdi. Pullar yengəyə çatacaqdı, nə qədəri, halallığı bu gəlinin qərarından asılı idi. O gecə yengə gəlinə yuyunmağı, əlini soyuq suya vurmağı qadağan etmişdi. Sonra xəstə cavan gəlinlə bir daha həmin gecədə olduğu kimi yata bilmədi. Qoşa balışı başının altına qoyub, gah xoruldayırdı, gah da zarıyırdı...
Dörd aydan sonra həkim gəlinin oğlan uşağı gözlədiyini xəbər verəndə, ər sevincindən uşaq kimi ağladı, sonra toxtayıb, qəfil sevindiyi kimi, qəfil də qəm dəryasına batdı. O, günah iş tutmuşdu. Elə bir günah iş ki, bunu dünyanın rəzil, pis adamları eləyə bilərdi. Axı dul qadınla da izdivac bağlamaq, ailə qurmaq olardı, amma o, bətni kirlədilmiş ayrı bir qadının doğmağını istəmədi, buna görə də sarı gəlini seçdi. Qanını təmiz qana qatmaq, saf, bakirə bətndə yetişən uşaq istədi. Ana bətni uşağın vətənidir, amma o... indi gəlinə necə pislik etdiyinin fərqindəydi. Gərək buna qol qoymayaydı. Kaş ata-anasının nəvə görmək istəyinə göz yumaydı.., bəlkə də... hə, hə, bəlkəsiz, ömrü bir az da uzanardı. İndi onu ölümə sürükləyən həm də sarı gəlinin gözlərindəki dərin kədər idi. Tanrı möhlət versə, körpə dünyaya gələndən sonra arvadını... bir an nəfəsini dərib, bir gecəlik gəlinə baxdı.
Gəlinin gözəl üzündə xəfif sarı çillər vardı. Əllərini qoynuna qoyub səssiz-səmirsiz durmuşdu, sanki xəstə ərinin ürəyindən keçənləri duyurdu və göz yaşları yanağına süzülürdü...
Zifaf gecəsi "hər şey" baş verəndən sonra gəlinlərin ağlamağı bir növ adət kimidi. Ən qiymətli saxlancını itirən ağlamazmı? Fərqi yoxdu, qarşıdakı uzun, yaxud qısa ailə həyatında qadını nə gözləyir. Amma sarı gəlinin ağlamağı itirilmiş qiymətli sərvətə görə deyildi. Bu ağlamaq ayrı ağlamaq idi. O, darmadağın olan bütöv bir dünyanın xarabalığı önündə göz yaşları tökürdü.
Xəstə də kövrəldi, payız yarpağı kimi saralmış titrək əllərini uzadıb hamilə gəlinin barmaqlarını tutdu, buz kimi soyuq və hərəkətsiz barmaqları solğun dodaqlarına yaxınlaşdırıb öpdü. Nəsə demək istədi. Ancaq heç nə deyə bilmədi. Sözlər boğazında kilidlənib qalmışdı. Susdu...
Gəlin otağı bər-bəzəyini, təravətini saxlasa da, buranın sakinlərinin sonrakı həyatının bər-bəzəyi yoxdu, ailə dünyasının bircə rəngi vardı; qara...
Kişi hər gün soyuq odun parçası kimi, yatağa uzanan, yaxud büt kimi çarpayının böyründə bitib qalan gəlinin üzünə baxmağa xəcalət çəkirdi. Onun sağlam bədənini istəyincə oxşayıb-əzizləməyə, incə belini bərk-bərk qucaqlamağa, püstə dodaqlarından, yupyumru döşlərindən doyunca öpməyə heyi-hərəkəti yox idi. Zifaf gecəsi son dəfə gördüyü gənc sarışın qadının çılpaq bədənini - mərmər sinəsini, yaraşıqlı ağ baldırlarını, incə belini gözü önünə gətirəndə, alnını soyuq tər basır, əlacsızlığından ölmək istəyirdi.
Yataqda əyninə ətəyi qısa, qırmızı gecəköynəyi geyinmiş gənc qadının sarı saçlarını hərdənbir tumarlasa da, qoynundan gələn, odlu ehtiras oyadan qoxunu duysa da, ondan kam almağa iqtidarı çatmırdı. Gənc qadın xəstə ərindən heç nə ummurdu. Ancaq iç dünyası od tutub yanırdı. Ola bilsin ki, o hələ çox şeyi başa düşmürdü, təcrübəsiz idi. Mexaniki olaraq ərinin böyrünə uzanıb sakitcə vəzifə borcunu yerinə yetirirdi.
Gül solurdu. O, dərilib atılmışdı...
Xəstə ər düşünürdü: "... Cahanın ona bu münasibətinə, bu sədaqətinə dözmək ədalətsizlik deyilmi? Axı, Tanrı kişiylə qadını yaradanda həm də onlara bir-birindən həzz almaq iqtidarı bəxş edib. Bəs onda gənc bir qadını bu ləzzətdən, bu həzdən məhrum etmək insafsızlıq deyilmi? Bəs onda mən onu niyə bədbəxt etdim?"
Mənzildə əsən acı küləyin qorxunc səsi buz baltası kimi sağlam adamın da qəlbini didib parçalayırdı. Üzüntülü günlər onun qəlbinin tək-tük qığılcımlarını da söndürüb kül edirdi.
- Söz ver ki, mənim vəsiyyətimə əməl edəcəksən! - Əri bu sözləri deyəndə evlənməklərindən artıq ay yarım keçmişdi.
Onun solğun çöhrəsində qəribə bir işıq görən Cahan çaşıb qaldı. Tanrı sanki ona bu işığın içində yenidən güc vermişdi. Səsi də, elə bil, ölüm ayağında olan xəstə bir candan çıxmırdı:
davamı
- Sən də onun barəsində qəzetlərin yazdığı uydurma sözlərə inanırsan? Fəxri titulları daşımaq, elmi dərəcələri almaq hələ alimlik deyil, bala! Həm də alimlik ayrı, insanlıq, şəxsiyyət ayrı. Bu sözü uşaqlar da əzbər bilir, alim olmaq asandı, insan olmaq çətin... Qaraxanlı kimi alimlər həyatda olduğu kimi, elmdə də çox həlləm-qəlləm işlərlə məşğul olur. Tanış-tunuşun səsini alıb akademik seçilmək hələ elmin zirvəsini fəth etmək deyil. O, elmdə yox, biznesdə irəli getmişdi... Hətta həmin uğurlarına görə ilin adamı seçilmişdi. Qaraxanlı biznes aləmində uğurlar qazanmaq üçün "Cinayət məcəlləsi"nin elə bir maddəsi qalmamışdı ki, onu pozmamış olsun! Eh, cavan oğlan, sənə nə deyim daha? Mən onu qırx ildir ki, tanıyırdım. Necə deyərlər, dabbağda gönünə bələdəm. Arvadı müğənni idi. Səksəninci illərdə xarici ölkəyə getdiyi qastroldan geri qayıtmadı.
Cavan və qoca hakim üz-üzə, göz-gözə dayanmışdı, Şahin açıq-aşkar məğlub olurdu, amma bununla belə lovğalığından əl çəkmirdi:
- Onda rəhmətliyin köklü-köməcli hansı tayfadan olduğunu da bilməmiş deyilsiniz? Arvad məsələsi taleyin işidir. Ondan rəsmi şəkildə boşanmışdı. İndi neyləyək, tale seçiminə, qismətə görə bunları təqsirlimi bilək?! Mən Qaraxanlını ən səhih məlumatlarla tanıyırdım...
... Şahin Verdiyev qoca hakimin axırıncı "müdrik kəlamlarını" dinləyəndə qırxıncı otağın parıltılı qapısına söykənmişdi. Nə təhər oldusa qapı cırıldayıb açıldı. Arxada onun bərli-bəzəkli kabineti idi...
Dünən içəridə - lüks otel nömrəsinə bənzəyən yan otaqda onunla kef çəkib, əylənən, özündən on beş yaş böyük iş ortağı ehtiraslı sözlər demişdi Verdiyevə: - "Şahım, buranı lap gəlin otağı kimi bəzətmisən ki?!." O da üzünü az qala anası yaşında qadına tutub:
- Buranı bəyəndiyinə sevindim. Bu kabinet həm də bir növ bizim ofisimizdir, bura yolun düşəndə darıxmayasan deyə, bomba şərait yaratmaq istədim, hələ yuxarıya miniatür pilləkən də qoyduracağam... Bu gün, sabah üst qatdakı kabinet də ixtiyarımızda olacaq! Təzə bina hazır olanda, yuxarı mərtəbəni tamam alacağam.
Qadın onu çılğınlıqla qucaqladı: - Canım mənim, unutma ki, nə qədər canımda can var, sənin yuxarılara gedən bütün yolların açıq olacaq! Hər anın öz ləzzəti var. Bizim vaxt itirən vaxtımız deyil, elədirmi, əzizim, - deyib soyundu, sonra da Şahinin köynəyinin, şalvarının düymələrini aça-aça pıçıldadı: - Aman canım, sən lap sütül oğlansan ki!.. Sənə bir qadının barmağı toxunsa, özümü odlayaram... - dedi.
Şahin onun dodağını dodağına sıxdı, sinəsini öpüşlərə qərq edə-edə, iki daşın arasında, guya, cananla zarafatlaşdı:
- Bəs o?
- O kimdi?
- O də... Sənin köhnə şefin? Deyirlər dəliymiş səndən ötrü, həm də eşitmişəm yaman şorgöz kişi olub.
Qadın sinə dolusu nəfəsini dərib:
- Of, canım, sən elə düşünmə ki, Qaraxanlıyla aramda belə yaxınlıq olub, - dedi və jurnal stolunun üstündən yarımçıq içilmiş şampan şərabından bir udum aldı, - mən ona heç vaxt əsl kişi kimi baxmamışam... rast gəldiyim gündən hər cür kaprizinə dözürdüm, çünki dolanışığım ondan idi də, şirkətin maliyyə işlərinə baxırdım. Onu qısqandıra biləcək sevgi macəralarından uzaq olmağa çalışırdım... - Qollarını yenə Şahinin boynuna dolayıb:
- Sən isə mənimsən. İstəyirəm sənin olum, sənin...
Qadının səsi get-gedə lap yavaş pıçıltıya çevrilib sonra da eşidilməz oldu.
Sonra... Sonra Şahin gənc qadınlardan bu vaxta qədər ala bilmədiyi həzzi ondan aldı... Və qadın paltarını geyinə-geyinə ona dedi:
- Sən bu gündən mənim ortağım yox, kişimsən. Fransa, Rusiya, Türkiyə, İsraildəki ticarət əlaqələrimizi işə salarıq, sən bu dünyanın ən varlı kişilərindən biri olacaqsan. Pul var, deməli, kişilik də var... Bəlkə düz demirəm?.. İstəsən, sən də elmlər doktoru, professor, lap akademik olarsan!.. Deyirlər, ən böyük kəşf insanın özünü tanımasıdır. Biz isə bu gün həm də bir-birimizi tanıdıq. Mən qaçdım, Şahin, o qoca hakimlə yenə danış, yola gətir, nə istəsə boyun ol, ola bilməz ki, indiki zamanda puldan imtina edən adam olsun!
- Var, əzizim, var, çox təəssüf ki, belə axmaqlar hər zaman olur. Ən yaxşı variant - indiki halda o aptek müdirini susdurmaqdı. İnsan ölümü ilə nəticələnən pereparatları bizim şirkətdən aldığını israr etsə...
- Odur ki, təcili surətdə - lap elə bu saat, Ədliyyə Nazirliyində yeni şirkəti qeydiyyatdan keçirməliyik. Məsələn, "Qara Xan" dönüb "Qara Şahin" ola bilər! Qaldı belə xırım-xırda şeylərə görə canını sıxma, lazım gəlsə sənin o qoca hakimini itirməyə gücümüz çatar!
- Mən ömrümdə belə fanatik adam görməmişəm, Sevacan! Bu adam ömrü boyu quruca maaşla yaşayıb! Bədbəxtin ailə-uşağı metro qəzasında həlak olub! Bir dəfə dedim ki, əgər maşının olsaydı, ailənin harasa metroyla getməyə ehtiyacı qalmazdı... Mənə elə qəzəblə baxdı ki! Nə isə. Hə, bəs niyə sən şirkətə "Qara Şahin" adı qoyursan?
Seva onu uşaq kimi bağrına basıb öpdü:
- Şahin həm də mənim ovladığım quşun adıdır. Quş isə tək qanadla uçmur, əzizim. "Qara Şahin" şirkətinin bir qanadı mənəm, bir qanadı sən. Biri vəzifə, digəri pul. İkisi birləşəndə istənilən məsafəyə uçuş mükəmməl olacaq...
...Şahinə elə gəldi ki, qoca hakim onun bütün əməllərindən xəbərdardı, hətta akademik Qaraxanlıdan miras qalan saxta dərman preparatlarının istehsalı ilə məşğul olan şirkətə himayədarlıq etdiyini belə bilir. "Nə olsun? Biləndə nə olacaq ki, istər halal yolla olsun, istərsə haram - indi kim kommersiya fəaliyyətilə məşğul olmur ki?! Pul qazanmağın, var-dövlət sahibi olmağın nəyi pisdir, canım?! Seva demiş, pul vəzifə, vəzifə isə pul deməkdir... İndi kapital zamanıdır, adamları var-dövlətinə görə qınamaq sosializm cəfəngidir.
Özünü qınadı: "Mənə deyən gərək, başına iş qəhətdir? Axı, bu köhnəlik qalığıyla niyə bu qədər çəm-xəm edirsən? Bəlkə o gün ağzımdan nəsə qaçırmışam? Madam ki, rüşvət almaq əlindən gəlmir, onda bu ayrı cür adamdır, beləsi altdan-altdan iş görür, adama arxadan elə zərbə vurur ki, illərlə özünə gəlmirsən. Birdən o, şübhəli fikirlərin içində, qətiyyətlə xəbər aldı:
- Adil müəllim, nahaq yerə özümüzü mənasız söhbətlərlə yoruruq. Siz Allah, təzə yazdığınız kitabın adı nədir? Kaş ki, kompüterdə yazılmış olaydı... Söz verirəm mən onu mütləq oxuyacağam...
- Bu, müəllif sirridi. Amma sənə deyərəm. İstəyirəm kitabı belə adlandırım: "Qırxıncı otağın sirri"... Hə, necədir? Xoşuna gəlir?
Şahin yuxuda sayıqlayan adam kimi pıçıldadı:
- Hmm, heç uydurma ada oxşamır!
Bayaq geniş açılan qapı indi, deyəsən, öz ətaləti ilə geri qayıtmaq istəyirdi. Şahin diksinən kimi oldu, ürəyində "demək yanılmamışam, deyə düşündü: - bu kişi mənim kimisi hazır gözünün qabağındaykən, gedib Amerikada-zadda kitabına obraz axtarmayacaq ki, görəsən, niyə pul qazanmağın yolunu bilən hər kəs belələrinə görə mənfi adamdı?!" Özünü toxtaq tutmağa çalışdı.
- Deyəsən, bayırda bərk külək əsir, içəridə isə pəncərələri açıq qoymuşam, "külək, niyə belə əsirsən, külək!" - dedi, - Gedim pəncərələri bağlayım...
- Mən də çəkilim öz hücrəmə, pəncərələri açım ki, o gözəl küləkdən bir topa da mənim qismətimə düşsün. Moskvadan əla kitablar gətirmişəm. Yaxşı kitablar adamla ən sakit, həm də qərəzsiz həmsöhbət olurlar. Verdiyev, sənə söz verirəm ki, növbəti kitabımı kompüterdə yazacağam... Görüm onda nə deyəcəksən...
Bayaqdan bəri davam edən söhbətdən pərt olan cavan hakim özünü heç yaxşı hiss etmirdi. Amma sonuncu güllənin də rəqibinin kəlləsinə çaxmağı özünə borc bildi. Dedi:
- Eşitdiyimə görə kitaba aludəçilik də bir cür xəstəlikdi, adına da biblioman deyirlər...
- Hər halda bu, psixi cəhətdən adamı zədələyən kompüter aludəçiliyindən qorxulu xəstəlik deyil, - bunu Adil Hüseynli dedi.
... Və sonra ikilaylı qapı hikkəli səs çıxarıb, bağlandı.
Qapının üzərindəki qırx rəqəminin altında yazılmış "Ağır cinayətlər üzrə Ali Məhkəmə Kollegiyasının üzvü, hüquq elmləri namizədi, hakim Şahin Xanverdi oğlu Verdiyev" lövhəsi bərq vurdu. 40 rəqəmi həmişə onun içində qəribə təəssüratlar yaradırdı. Düz qırx il əvvəl aran rayonlarının birində açıq havada, girdə meydançada məhkəmə istintaqına ilk dəfə dövlət ittihamçısı kimi qatılmışdı. Qırx il idi ki, şəhərdən kəndə, kənddən şəhərə canlı cəza maşını kimi şütüyürdü. Bu qırx ildə çox qorxulu, sirli-soraqlı işlərin üstünü açmışdı. Zəmanəsinin div kimi güclü adamlarıyla üzə-üzə, diz-dizə gəlmişdi, qorxmamışdı, qanunun aliliyini həmişə uca tutmuşdu. Üstəlik haqqı nahaqqa verən həmkarlarına qarşı da mübarizə aparmışdı. Di gəl ki, indi sanki gücü, qüvvəsi tükənmişdi, beş addımlığında yerləşən qırxıncı otaqda oturan gənc həmkarının oyunlarından baş açmağa həvəsi belə qalmamışdı. Əslində, Verdiyevin bura qədəm basdığı günəcən bu binada nə təmir işləri görülmüşdü, nə də qırxıncı otaq olmuşdu. Varlı-karlı adamların köməyi ilə cavan hakim enli dəhlizin bir hissəsini kiçik iclas zalına qatıb, çox geniş kabinetə sahib olmuşdu. Təmir vaxtı burda Şahini ilk dəfə görəndə, qoca hakim onun tikinti mühəndisi olduğunu düşünmüşdü. Biznes fəaliyyəti ilə məşğul olan, şəhərdə ən böyük holdinqin, ölkədə ən bahalı maşının sahibi bu ərköyün cavan bir az da kənardan idarə olunan robota bənzəyirdi... Onun üz-gözündən rəhimsizlik yağırdı, amma özünü mələk kimi göstərməyə çalışırdı. Tutuquşu kimi əzbərlədiyi bu sözləri təkrar-təkrar söyləməkdən sanki xüsusi zövq alırdı:
- A kişinin oğlu, puldan imtina edən adam arxivlikdir, tem boleye, indiki zamanda.
- Kim ağlı, zəhməti ilə nə qazanıbsa, halal xoşu olsun. Amma kələklə gələn küləklə gedir, bax bunu gərək hamı yadında saxlasın, ay bala! - deyə vəzifəyə ancaq pul qazanmaq vasitəsi kimi baxan həmkarını Adil Hüseynli bəri başdan ayıq salmaq istəmişdi. "Belələrinə əməlli-başlı qulaqburması vermək lazımdır. Onun kimi vəzifəyə təsadüfi gələn adamlar hüquq orqanlarının nüfuzuna böyük zərbə vururlar". Elə ilk tanışlığından ondan ağlı bir şey kəsməmişdi. Və qoca hakimin qəlbini ağır kədər bürümüşdü...
...Pəncərəni açdı, əvvəllər burdan baxanda dəniz görsənirdi; o hərdən macal tapan kimi şax dayanıb dənizə baxardı, mavi dalğalardan əsən meh sarı yağ kimi canına yayılardı. İki il irəli yaxınlıqda tikilən göydələn bina dənizin də, dənizdən gələn mehin də qarşısını kəsdi. Düzdü, üzü dənizə təzə ev alanlar xoşbəxt olub sevinirdilər. Köhnə məhkəmə binası isə o göydələnin dizinin dibində itib-batırdı. Göydələnin uzundraz kölgəsi məhkəmənin iclas salonlarına qara yaylıq kimi sərilirdi. Məhkəmə üçün tikilən yeni bina bu günə - sabaha istifadəyə veriləcəkdi. Amma Adil Hüseynli bu gün hakimlik fəaliyyətinə vida edirdi: "Qoy, yeni məhkəmə binasında cavan hakimlər haqqı nahaqdan ayırsınlar, Allah hamısına yar osun!" - deyə düşündü...
***
...Doxsan üçüncü ilin martında onun ailəsi qanlı terror aktının qurbanı olmuşdu. Bir az əvvəl Şahinlə qadın barədə danışanda, birdən-birə ömür-gün yoldaşını, oğlunu-qızını xatırladı... Sinəsi göynədi. Son dəfə meyitlərini qucaqlayanda - qollarını hərəkətsiz qalan oğlunun, qızının, arvadının boynuna dolayanda içinin darmadağın olduğunu hiss etmişdi. Simlərinin birdən-birə qırılması tarı necə quru odun parçasına döndərirsə, ailəsinin ondan və dünyadan qopmağı da onun belini qırmışdı. Uzun zaman özünə gələ bilməmişdi... Gözlərinə qaranlıq çökmüşdü, günlərlə yataqda hərəkətsiz uzanıb qalmışdı. Özünə gələndə isə dünyanın üzləşdiyi böyük bəlalar barədə düşüncələrə dalmışdı. Hanı ailəsi? Uşaqları nəyin badına getdilər? Onların nə günahı vardı? Bu cinayəti törədən əzazil adamlar hardan peyda olurlar? Cəngəlliklərdə yaşayan vəhşi heyvanlar da körpə uşaqlara toxunmurlar; hətta onlara döşlərindən süd verib bəsləyirlər. Yer üzündə yaşayan insanların hamısı Tanrının bəndəsidir, bəs elə isə niyə insan təbiət və cəmiyyət qanunlarını pozub, günahsız insanları terrora düçar edir? Bəlkə doğurdan cinayətkarlığın nə dini olur, nə də məzhəbi?! Onlar can almaq, qan tökmək əmrini yerinə yetirən canlı robortlardı. İstər Bakı olsun, istər London; ya Şərq, ya Qərb - onlar üçün fərqi yoxdur, təki yer-yurd insan qanına boyansın. Onlar günün günorta çağı toy şənliyində, axşam ibadətində, güllü-çiçəkli xiyabanda, dünyanın gözəlliklərindən zövq almalı hər yerində törətdikləri qəfil partlayışlarla yüzlərlə insanın ömrünə son qoyurdular. Görəsən, niyə bəşər övladı bir-birinə bu qədər yad, bir-birinin taleyinə bu qədər laqeyddir? Zülmün, zalımlığın kökü hardadır, İlahi, göydəmi, yerdəmi?!.
İnsan nifrəti zəlzələ kimi, qasırğa kimi qarşısıalınmazdır, adam qəzəbi vəhşi heyvanların yırtıcı xislətindən də dəhşətlidir...
***
Adil Hüseynli ədalət sarayındakı kiçik hücrəsinə çəkilib dərin düşüncələrin içində çırpınarkən qapı açıldı, ümumi şöbədə işləyən qız gətirdiyi məktubu ona verdi:
- Adil müəllim, bu məktubu sizə Qadınlar həbsxanasından göndəriblər. Buyurun, bura imzanızı atın!
Qəribədir, - düşündü, gözlüyünü taxıb, daxil olan məktublar barədə məlumat jurnalına imza etdi, sonra alnını ovuşdurub, dərindən köks ötürdü. "Qadınlar həbsxanası! Bu qırx ildə, axı mən heç bir qadını ora göndərmədim... Əcəba, kimdən olar? Nə məsələdir?"
Məktubun üstünü bir də gözdən keçirdi:
"Cahan Axundova! Dayan, dayan, yoxsa bu qadın Verdiyevin dediyidi? Neçə vaxtdan bəri peşman olub ki, nəyə görə ona ömürlük cəza verməyib". Adil müəllim bir-birini əvəz eləyən sürətli və qarışıq fikirlərdən bir təhər qopub poçtu gətirən qızın hələ də getmədiyini, kabinetdən çıxmaq üçün onun icazəsini gözlədiyinin fərqinə vardı. Dedi:
- Hə, Aynur, qızım, sağ ol, sən gedə bilərsən... amma dayan, səndən bapbalaca bir xahişim var.
- Eşidirəm, Adil müəllim! - Aynur tez cavab verdi.
- Bax, məni toya çağırmağı unutma ha, demə ki, burada işləyirəm, ya yox. Lap zənglə də olsa xəbər ver...
- Baş üstə, Adil müəllim, heç sizi unutmaq olar? Burada hamı sizi çox istəyir.
- Bir ricam da var, qızım,- deyə Adil Hüseynli stolun üzərindəki kompüteri göstərdi, - kompüterdən çox az istifadə edirəm, düzü elə dərindən başım çıxmır bundan, uzun zamandı makinada yazmağa vərdiş eləmişəm. Amma hiss eləyirəm ki, öyrənmək çox vacibdi. Necə bilirsən, bir şey alınar?
- Adil müəllim, gündə yarımca saat məşğul olsaq, bir həftəyə öyrənəcəksiniz, sürətlə yazacaqsınız, internetə qoşulacaqsınız...
- Təşəkkür edirəm, qızım, Allah yardımçın olsun!
Qız otaqdan çıxıb gedəndən sonra qalın zərfi açdı. Oradan üzərinə heç nə yazılmayan otuz, ya qırxmı vərəqlik dəftər çıxdı. Damalı dəftəri vərəqləyib yazılanları nəzərdən keçirməyə başladı.
Bir çox hüquqşünaslara həyəcan, qorxu, coşqunluq hissi, sadəlövh maraqlara aludəlik, demək olar ki, yaddır. O, həyatın hər üzünü görmüş adamdı. İnsan taleyini həll edən sənədlərə qol çəkib. Ən gərgin dartışmalarda belə soyuqqanlılığı qoruyub saxlamaq bir növ peşə borcu kimidi.
Amma nədənsə bu dəfə orada nədən bəhs edildiyini oxumadan, məktubu yazan adamın adını görən kimi, içini qəribə bir nigarançılıq bürüdü, nə idi səbəb, özü də dərk etmədi. Bir az da hövsələsi daralmışdı sanki, dərhal əl xəttini gözləriylə su kimi içməyə başladı...
- "Həyatda elə insanlar var ki, ömrü boyu möcüzə ilə rastlaşmaq istəyi, arzusu onu tərk etmir. Bəlkə nə vaxtsa, möcüzə deyə soraqladığımız hadisənin yanından saymazyana ötüb-keçmişik, heç ona fikir verməmişik. Kim bilir, bütün təsəvvürlərimizi dəyişən o möcüzəni görmək üçün yalnız gözlər kifayət etmir?! Onun fərqinə varmaq, möcüzə olduğunu dərk etmək üçün həssas ürək, duyğulu qəlb gərəkdir..."
Adil Hüseynli ayağa qalxdı, istədi durub pəncərəni açsın, amma o an da fikrindən vaz keçdi; oxuduğu sətirlərdən eşitdiyi səs ona məlhəm gəlirdi, o tənha səsin bayırdan gələn səslərin içərisində əriyib yox olmasını istəmirdi. "Həssas ürək, duyğulu qəlb..." Bir anlıq atasının divardakı şəklindən ona sarı zillənmiş gözlərinə baxdı. Cavan yaşda çəkilməz bəlalara düçar olmuş o şəklin sahibi də, yəni o şəkildə donan adam da sanki diriydi, ayrı yerdə yox, elə bu otaqdaydı və məktubdan, sətirlərdən sıyrılan doğma səsi o da dinləmək istəyirdi:
- "Hə, hə, qoy danışsın! Əyləş, mənim balam... Bu qadın doğrudan da dərd anlayacaq bir adama möhtacdı, o, ədələt axtarır. Sənin adilliyinə ehtiyacı var. Oxu, tələsmədən oxu və o səsi dinlə, oğul..." - deyirdi şəkil.
Qəribədir, əl xətti ilə dama-dama dəftərə yazılan sözlər, o sözlərdən eşidilən səs bir yana, Adil müəllimin gözü önünə məktub göndərən qadının xəyali şəkli də gəlirdi. O, əzabkeş qadını həm də görürdü. Divardakı şəkil kimi, əlində tutduğu dəftər kimi, lap elə özü kimi o qadın da bu otaqda idi:
- "Mənimçün ən böyük, sirli-soraqlı möcüzə həyatda tanıdığım, hər an birlikdə olduğum, özümə yaxın, doğma insanların mənə yadlaşması, fəqət heç tanımadığım, üzünü görmədiyim, adi bir təsadüf nəticəsində kitabını oxuduğum bir Allah bəndəsinin uzaqdan-uzağa doğma hissləri, düşüncələri oldu... Bu, Allah bəndəsi Sizsiniz! İndi burda - sizin xəyalınızla söhbət etdiyim anlarda mənə elə gəlir ki, doğulduğum gündən tanıdığım, həmişə sözümü-sirrimi anlatdığım ən əziz adamımsınız. Sizə bəri başdan açıq etiraf edim ki, indiyəcən özümü tənha, yalqız hiss etməyə öyrəncəli olmuşam. Bəzən ən gözəl məclislərdə, qohum-əqrəba arasında olanda belə özümü kimsəsiz, qərib bilmişəm. Tənhalıq hissi həyatım boyu qəlbimi didib, ovuq-ovuq edib... Nə isə, kitabınızı oxuyandan sonra, sizin xəyalınızla həmsöhbət olanda, birdən-birə içimdə rahatlıq duydum, sanki ağır bir yükü daşımaqdan qurtulmuş kimi hiss etdim özümü... Sizdən nə gizlədim, bəzən ürəyim içinə hava üfürülmüş şar kimi şişir: ötənləri, çəkdiyim iztirabları, üzləşdiyim qorxunc fəlakəti yada saldıqca, qəlbim ağır yükə tab gətirə bilmir. İllərdən bəri ürəyimin şirəsini çəkən dərdimi məni duyan, insan kimi sevən, qadın kimi hörmət edən, ana adını uca tutan, halalı haramdan seçən müdrik bir adama danışmaq, başımı onun köksünə qoyub doyunca ağlamaq, həsrətimi ovundurmaq, könlümü yandıran oda-alova su çiləmək istəyirəm:
...Su varmı?
Göz yaşlarım suvarmır,
Bu həsrətin odunu -
Söndürəcək su varmı?
...Neçə vaxtdır ki, içimi göynətsə də, öz dərdimə yad adam kimi kənardan baxıram, dərddən heç kəs sığortalanmayıb.
Hörmətli Adil müəllim, məhkəmədən sonra həmişə düşünürdüm ki, keşkə məni başa düşən bir aqil insan, bir yazıçı olaydı, başıma gələnləri bir dəftərə yazıb, məktubla ona ünvanlar, dərd-sərimi o yazıçı-insanla bölüşərdim. Bəlkə o mənim həyatımı bir roman, ya da səhnə əsəri kimi qələmə alardı. O zaman həmin romanı oxuyub, ya da tamaşaya baxanlar məni anlardı; həqiqətə, ədalətə göz yuma-yuma cəmiyyətdə kök atan bəlaları görüb onların sadə və günahsız adamları hansı uçuruma, faciələrə sürüklədiklərinə şahid olardılar. Bəlkə hissiz- duyğusuz, mənəvi dəyərlərdən uzaq, min bir hiyləylə cəmiyyət arasında özünə mövqe tutan, vəzifəsinə, puluna güvənərək köməksiz və təmiz insanları çirkaba sürükləyən qansızlar, qurd basan arxalı köpəklər, az da olsa, ibrət götürüb tutduqları bəd əməllərdən əl çəkərdilər.
Nə yaxşı ki, Tanrım gec də olsa, bu dar qəfəsdə məni Sizin varlığınızdan agah etdi. Bilmirəm, bu da taleyin bir oyunudur, yoxsa alın yazısı?! Görəsən, Sizə ürək qızdırmaqda yanılmıram ki? Son dəfə özümə bu sualı verib, içimdəki boşluğu dolduran əminlik hissiylə qələmi əlimə aldım. Şübhəsiz, bu məktubu yazmağa məni vadar edən bir səbəb də Sizin əsəriniz oldu. Sanki Siz mənim qəribə taleyimdən xəbərdarsınız. Bilmirəm, əsərinizdə mənə taleyimi, acı həyat yaşantılarımı xatırladan günahsız qadın obrazını özünüz uydurubsunuz, yoxsa həyatda beləsi var?! Hər halda, vicdanın hökmüylə, azad ruhunuzun tələbiylə, haqqın səsiylə yazıbsınız.
İnsanları daxilən cılızlaşdıran, kiçildən saxta münasibətlərin böyük topluma vurduğu sağalmaz yaraların kökünü göstərməyə çalışmısınız.
(Onu da deyim ki, bu günlərdə kitabın müzakirəsi barədə təşəbbüsümü Qadınlar həbsxanasının rəisi də bəyənib...). Düşünürəm ki, işdi-şayəd, bundan sonra əsərin davamını yazmaq istəsəniz, bəlkə Sizə bu məktubumda açıqlayacağım bəzi məqamlar yardımçı ola bilər!
Bir zamanlar oxuduğum kitablardan xoşuma gələn fikirləri səliqə ilə dəftərçəmə köçürür, sonra onu dönə-dönə oxumaqdan yorulmurdum. "Əlacım olsaydı, qatillərdən və cinayətkarlardan əvvəl yoxsulluğu və nadanlığı məhkəməyə verərdim. Çünki bir çox bədbəxtliklərin baisi bunlardı" - müdrik kəlamını gənc yaşlarımdan əzbərləsəm də, ömrümdən ayları, illəri oğurlayıb, məni bəlaya düçar edən də, o iki şey oldu-yoxsulluq və nadanlıq. Həyat səhnəsində mənim qəddar, amansız, əzəli və əbədi düşmənimə döndü. Həyat kitabımızın səhifələri bizə qabaqcadan bəlli olmayan gözlənilməz hadisələrlə doludur.
Bir ömürdə iki tale yaşadım,
Hansı tamdır, hansı kəmdir bilmirəm.
Bir ürəkdə iki duyğu daşıdım,
Hansı sevinc, hansı qəmdir bilmirəm...
Bəli, mən bir insan ömründə iki qəribə tale yaşamış qadınam. Bir gecənin gəlini və iyirmi beş ilin sevib-sevilməyə möhtacı olan, tənha bir qadın! Görəsən, qadınlıq dünyasına qədəm basdığım o bir gecəlik həyatım uzundu, yoxsa iyirmi beş illik tənhalıq? Hərdən mənə elə gəlir ki, hər şey ömrümün bahar çağında, on səkkiz yaşımın tamam olduğu bir payız gecəsi əriyib yoxa çıxdı; sevincim, səadətim, bəxt ulduzum o payız gecəsinin qaranlığında itib, görünməz oldu.
...Sonrakı illərim o gecə itirdiklərimin həsrəti, sorağı ilə keçdi və sən demə, bütün ömrüm elə o bir gecəlik həyatıma əsir düşəcəkmiş.
Orta məktəbi bitirəndən sonra oxumaqdan savayı heç bir amalım, istəyim yox idi; eşq, məhəbbət başıma batmırdı. Amma ətrafa, gözəlliyə də laqeyd deyildim. Çantamda gəzdirdiyim güzgüdə özümə baxıb şirin xəyallara dalırdım. Özümdən uydurduğum hündürboylu cəngavəri bəzən yuxularımda da görürdüm. O, məni atının tərkinə mindirib yamyaşıl meşə yoluyla harasa aparırdı. Ötüb-keçdiyimiz cığırlar yaşıl tunelə bənzəyirdi. Aşkarda isə sevib-sevilmək mənə hələ oxumadığım kitab, görmədiyim kino, eşitmədiyim nağıl kimiydi. Nənəm deyərdi ki, adam var ki, məhəbbətlə Məhəmməd arasında fərq qoymur. Amma vurulmaq ən böyük cəzadır, eşq əbədi əzabdır. - "Qoy sənə aşiq olsunlar, qızım, sənsə çalış heç kəsə aşiq olma, çox vaxt ilk sevgi ağılsızlığın əlaməti olur, sən dərslərinə fikir ver! Sevgi vədəsiz qonaq kimidir, gec-tez qəlbinin qapısını döyəcək..."
Nənəmin öyüd-nəsihətinə əməl etdim. Fikrim-zikrim dərslərimi yaxşı oxumaq idi. Həsrətində olduğum, arzularımın başı sandığım tələbə adını çox asanlıqla, on altı yaşımda qazanmışdım. O yaşda gənc bir qızın dərdi-səri nə ola bilərdi ki!.. Gəncliyimin o qayğısız çağlarında dünya gözlərimdə min rənglə naxışlanmış bahar kimiydi. O güllü-çiçəkli baharın bir göz qırpımında ötəcəyi, ömrümə yağmurlu-küləkli payızın erkən gələcəyini, şaxtalı-çovğunlu qışın yetişəcəyini ağlıma gətirmirdim. Sevinc atına minib, gələcək arzularımın səmasında dördnalla çapırdım. Xoşbətlik deyilən şey mənim üçün qırmızı don kimiydi. Hamı deyirdi ki, qırmızı rəng sənə çox yaraşır. Ona görə geyim-kecimimdə həmişə qırmızıya üstünlük verərdim.
Xətrimi dünyalar qədər istəyən Xoşavaz nənəm məni qırmızı donda görəndə belə deyərdi:
Bülbüllər qonub budağa,
Gül qırmızı geyinibdi.
Bir gözəl başdan ayağa,
Düm qırmızı geyinibdi.
Haşa, sevdiciyim, haşa,
Deyilənlər gəldi başa,
Al yanaqda qoşa-qoşa,
Xal qırmızı geyinibdi.
Sonra əllərini göyə qaldırıb dua edirdi:
- Ey yeri-göyü yaradan ulu Tanrı, bu balamı heç vaxt gözü yaşlı qoyma, qismətini halal süd əmmiş insana urcah elə, nəvəmə yar ol, qoy ağbaxt olsun!..
Allah dərgahına səsi çatsın deyə, nənəm həmişə xeyir-dualarını ucadan oxuyurdu. İçimdə nədənsə yəqinlik hissi vardı: əmin idim ki, Allah nənəmin bütün dualarını eşidir, yalvarışlarını dinləyir... Və ulu yaradan gec-tez o qoca, sadiq bəndəsinin xatirinə mənə yardımçı olacaq!
Hə, o illərdə lap nağıllardakı kimi - qırmızı donlu, suyuşirin, bir az dəcəl, bir az da kövrək, Allaha güvənib, özünə arxayın olan sarışın bir qız vardı. O qız da, onun geyindiyi qırmızı don da, sinədəftər nənəsi də elə o illərdə qaldı... Sonra o qız bir daha qırmızı don geymədi. Nənəsi ona bir daha o aşıq mahnısını oxumadı...
Bir gün mən öz sevimli güzgümə baxıb qaş-gözümə sığal verirdim. Xəyal məni yenə çəkib başqa yamyaşıl aləmə aparmışdı. Ətrafımda rəngbərəng kəpənəklər uçuşurdu. Gül gülü, bülbül bülbülü çağırırdı. Əllərində qızılgül çələngi tutmuş cavan mənə yaxınlaşırdı. O, - bu ormana xoş gəldin, - deyib gül çələngini mənə verirdi. İlahi, mən həyatımda belə çələng görməmişdim.
- "Bu ormanda vəhşi heyvanlar da çoxdu, burada tək-tənha seyrə çıxmaq təhlükəlidir..." - dedi həmin oğlan.
Birdən güzgü əlimdən sürüşüb yerə düşdü, iki bölündü, diksindim. Elə bil xəyalımda canlandırdığım cəngavərin üzü parça-parça olmuşdu. Ağlıma qara-qura fikirlər gəldi. Bəlkə bu, taleyimin ağır sınaqlarla üzləşəcəyinə işarə idi?! İlahi, bu yupyumru ayna ilk dəfə, necə deyərlər, qızlar bulağından su içəndən sonra əksində özümü görüb, özümü bəyəndiyim güzgüydü. Bu güzgünü ona görə sevirdim ki, orada qəlbimin evində şahlıq edən xəyali sevgilimi görə bilirdim. Nədənsə elə düşünürdüm ki, başqa bir güzgüdə mən o sevimli xəyalı görməyəcəm. Pərişanlıq içində güzgünün ayparaya bənzər qırıq parçasını götürdüm. On dörd gecəlik gümüşü ay elə bil göydən enmişdi ovcuma. Elə bil o cansız əşya dil açıb mənimlə danışırdı. Dərindən köks ötürüb, onu çantama qoydum...
Çox sonralar məni qınayanlar: "Nənənin nağılları sənin başını xarab edib!" - deyirdilər. Heç kimi inandıra bilmirdim ki, o nağıllar tələbəlik illərində mənim çörək ağacım olub; nənəmin yaddaşı dadıma çatıb, onun danışdığı rəvayətləri, bayatıları, söyləmələri o vaxt radioda xalq yaradıcılığı verilişinə göndərərdim. Əvəzində mənə pul yollayırdılar. Amma bunlar irəlidə olacaq, mənimçün qısa sürən xoş günlər idi, eyzən nağıl kimi şirin, əlçatmaz, ünyetməz olan günlər.
...Görünür, el arasında "aşıq gördüyünü çağırar" kəlamını əbəs yerə deməyiblər:
"Cahan tökər qanlı yaşın", - qanlı-qansız axan göz yaşlarım bağrımın başını yandırırdı. Həyat yollarımda bitən tikanlar qəlbimi qanatmışdı. O qanlı göz yaşlarımı tökə-tökə bir gün mən qırmızı rəngə nifrət etdim.
Qəlbim bu qədər sevgi, eşqlə dolu olduğu halda uşaq ağlım uduzdu, havayı yerə ailə həyatı qurdum, heç bir il keçməmiş, ailə ocağının nə olduğunu anlamağa macal tapmadan onu itirdim... Üçüncü kursda oxuyanda, nənəmin ürəyiyanmışlığına uyub, ərə getdim, cavan gəlinkən düz on ay ağır yataq xəstəsi olan bir adama qulluqçu oldum. Demə, elə nənəmdən və məndən savayı hamı bilirmiş ki, ağır xəstəliyə düçar olmuş ərimin ayağa qalxması mümkün deyilmiş. Qayınatam da, özünü nənəmə uzaq qohum kimi qələmə verən qayınanam da qəm-qüssə içində ərimin ölümünü gözləyirdilər, mənsə ilk meyvəsi xəzana uğrayacağından xəbərsiz ağac kimi xoşbəxtliyi - analıq səltənətinə çıxacağım günü...
"Cahan tökər qanlı yaşın, yandırar bağrımın başın...", - bu aşıq mahnısını da yazıq nənəm söyləyirdi.
Aşığın, nənənin nə günahı. İnsanın başına nə gəlirsə, Allahın əmridir. Aşıq gördüyünü çağırar... Olanlar aşıq çağırana qədər olur... Hər dəfə çətinə düşəndə əl çantamda yuva quran güzgü qırığına baxıb uydurduğum ucaboy cəngavərdən mədəd umurdum. O isə daha heç yuxularıma da gəlmirdi.
Mən əsl sevgiyə, sevincə möhtac idim. Körpəmin atası ruhunu Tanrıya təslim edən gün məndən başqa heç kəsi yanına qoymadı; o gün yalnız özü danışdı, sonra vəsiyyətini etdi, əvvəl məndən dönə-dönə üzr istədi. Niyə? Bilə-bilə məni bədbəxt etdiyi üçün! O, ailənin tək oğlu idi və özündən sonra ata-baba nəslinin soyadını daşıyacaq bir nişanə saxlamaq üçün belə idbar hərəkətə yol verdiyini etiraf etdi. Dedi ki, son yeddi-səkkiz ayda çəkdiyi işgəncə Tanrı cəzasıdır. Mənə elədiyi namərdliyə görə çəkir bu cəzanı. Peşmandır. Ölməyib sağ qalsa, günahını yuyacaq...
O istəyirdi övladımız olsun, özü də oğlan. Amma bala üzü görmək nə ona, nə də mənə qismət oldu... Bədbəxt dünyadan köçəndə ayın-günün içindəydim, ağrılarım şiddətlənmişdi, məni xəstəxanaya aparanda huşum özümdə deyildi, dünyaya gətirdiyim körpəmiz nəfəs almırdı, ölü doğulmuşdu. Ağlar gözlərimin, yanan ürəyimin cəfası özümə qaldı. Doqquz ay dar köynəkdə çəkdiyim zülm özümə qaldı. Gözümdə dünya boş və mənasız bir cəhənnəmə çevrildi. Bunları xatırlayıb təzədən yaşamaq çətindir, çox çətindir!.. Mən bədbəxt və kimsəsizəm!
***
Gözü sətirlərdən ayrıldı. Barmaqları tərləyib dəftərə yapışmışdı. Görünür, hədsiz mütəəssir olmuşdu. O, ömrünün heç bir vədəsində nə belə məktub almış, nə də oxumuşdu. Romanlarda rast gəldiyi sevgi məktublarını, yazışmaları isə yazıçı fantaziyası sayırdı. Adətən elə belə olur... Bunun bədii vasitə olduğunu o çox gözəl bilirdi. Amma indi, əlində tutduğu bu dəftər - məktub onun yazıçılıq haqqında illərdən bəri qərarlaşan qənaətini darmadağın edirdi. Bu məktub deyildi, hazır roman idi. Həm də həyatın bir parçası, həqiqi, bəzək-düzəksiz roman...
Divarlar arxasından ürək dağlayan bir musiqi səsi gəlirdi. Balaban yandırıb yaxırdı. "Zəminxarə" çalırdılar... Yazılmayan bir roman teatr səhnəsində olduğu kimi, dipdiri, bütün mizanıyla gözünün qarşısında durmuşdu. O ucaboylu, sarı gəlini, onun xəstə ərini, dünyaya gəlmədən, ana bətnindəykən, cənnət quşuna dönərək ayrı bir dünyaya uçub gedən günahsız tifili... görürdü... Bu nə olacaqdı, İlahi?
***
Səksən ikinci ilin payızında ikimərtəbəli həyət evinin xalı-xalça döşənmiş geniş otağında əyninə qırmızı xalat geymiş ucaboylu, sarışın gəlin xəstə ərinin yatağının böyrünü kəsdirib, qəmgin gözləri ilə divardan asılmış toy rəsminə baxırdı. Bir il öncə ərə gedəndə rəfiqələri ona yarızarafat, yarıciddi bəxtəvər demişdilər:
- "Bəxtəvər başına, on səkkiz yaşında ana olacaqsan. Qırxa çatmamış nənə. Bu hesabla əllidə nəticə görəcəksən, altmışı ötəndə kötücə..."
- "Ay qız, sarı saç sənə çox yaraşır, gəlinlik paltarını al-qırmızı seçərsən, ayaqqabıları da..."
Qırmızı gəlinlik paltarı... qırmızı ayaqqabı, qırmızı tor əlcəklər, qırmızı muncuqla naxışlanmış balaca əl çantası...
Ağ pambıqla "Toyun mübarək !" yazılmış xalça da qırmızı idi. O gün göy üzünün günəşi də, toy çadırı da elə bil qəsdən qırmızıya boyanmışdı...
İndi isə bər-bəzəyini itirməyən gəlin otağının bəxtəvər qoxusuna dava-dərman iyi qarışmışdı. Qoşa çarpayıda ölümə məhkum olan gənc ər onunla yanaşı uzanmışdı. Xəstənin başının altına qoyulan ağ üzlü qoşa balışın biri sarı gəlinə aid idi; bu balışa o yalnız bir dəfə... o gecə... baş qoymuşdu. Əri də elə bil bütün gücünü, yalnız o gecə üçün toplamışdı. Yengə toy gecəsinin yatmaq qaydalarını ehtiyatla, eyhamlarla, bəzən zarafata sala-sala təzə gəlinə başa salsa da, o, dərin bir utancaqlıq içində bütün məsləhətləri unutmuşdu. Bəs görəsən yataq qaydalarını təzəbəyə kim başa salmışdı? Məsələnin ürəyi istəyən kimi başa çatdığını görcək, ərin çiçəyi çırtladı, çapıb yorğun düşən at sayaq tövşüsə də, içdən gələn razılığını gizlədə bilmədi, gəlinə "üzün ağ olsun" dedi və bəylik libasının cibindən çıxartdığı şax yüzlükləri balışın üstünə səpdi. Pullar yengəyə çatacaqdı, nə qədəri, halallığı bu gəlinin qərarından asılı idi. O gecə yengə gəlinə yuyunmağı, əlini soyuq suya vurmağı qadağan etmişdi. Sonra xəstə cavan gəlinlə bir daha həmin gecədə olduğu kimi yata bilmədi. Qoşa balışı başının altına qoyub, gah xoruldayırdı, gah da zarıyırdı...
Dörd aydan sonra həkim gəlinin oğlan uşağı gözlədiyini xəbər verəndə, ər sevincindən uşaq kimi ağladı, sonra toxtayıb, qəfil sevindiyi kimi, qəfil də qəm dəryasına batdı. O, günah iş tutmuşdu. Elə bir günah iş ki, bunu dünyanın rəzil, pis adamları eləyə bilərdi. Axı dul qadınla da izdivac bağlamaq, ailə qurmaq olardı, amma o, bətni kirlədilmiş ayrı bir qadının doğmağını istəmədi, buna görə də sarı gəlini seçdi. Qanını təmiz qana qatmaq, saf, bakirə bətndə yetişən uşaq istədi. Ana bətni uşağın vətənidir, amma o... indi gəlinə necə pislik etdiyinin fərqindəydi. Gərək buna qol qoymayaydı. Kaş ata-anasının nəvə görmək istəyinə göz yumaydı.., bəlkə də... hə, hə, bəlkəsiz, ömrü bir az da uzanardı. İndi onu ölümə sürükləyən həm də sarı gəlinin gözlərindəki dərin kədər idi. Tanrı möhlət versə, körpə dünyaya gələndən sonra arvadını... bir an nəfəsini dərib, bir gecəlik gəlinə baxdı.
Gəlinin gözəl üzündə xəfif sarı çillər vardı. Əllərini qoynuna qoyub səssiz-səmirsiz durmuşdu, sanki xəstə ərinin ürəyindən keçənləri duyurdu və göz yaşları yanağına süzülürdü...
Zifaf gecəsi "hər şey" baş verəndən sonra gəlinlərin ağlamağı bir növ adət kimidi. Ən qiymətli saxlancını itirən ağlamazmı? Fərqi yoxdu, qarşıdakı uzun, yaxud qısa ailə həyatında qadını nə gözləyir. Amma sarı gəlinin ağlamağı itirilmiş qiymətli sərvətə görə deyildi. Bu ağlamaq ayrı ağlamaq idi. O, darmadağın olan bütöv bir dünyanın xarabalığı önündə göz yaşları tökürdü.
Xəstə də kövrəldi, payız yarpağı kimi saralmış titrək əllərini uzadıb hamilə gəlinin barmaqlarını tutdu, buz kimi soyuq və hərəkətsiz barmaqları solğun dodaqlarına yaxınlaşdırıb öpdü. Nəsə demək istədi. Ancaq heç nə deyə bilmədi. Sözlər boğazında kilidlənib qalmışdı. Susdu...
Gəlin otağı bər-bəzəyini, təravətini saxlasa da, buranın sakinlərinin sonrakı həyatının bər-bəzəyi yoxdu, ailə dünyasının bircə rəngi vardı; qara...
Kişi hər gün soyuq odun parçası kimi, yatağa uzanan, yaxud büt kimi çarpayının böyründə bitib qalan gəlinin üzünə baxmağa xəcalət çəkirdi. Onun sağlam bədənini istəyincə oxşayıb-əzizləməyə, incə belini bərk-bərk qucaqlamağa, püstə dodaqlarından, yupyumru döşlərindən doyunca öpməyə heyi-hərəkəti yox idi. Zifaf gecəsi son dəfə gördüyü gənc sarışın qadının çılpaq bədənini - mərmər sinəsini, yaraşıqlı ağ baldırlarını, incə belini gözü önünə gətirəndə, alnını soyuq tər basır, əlacsızlığından ölmək istəyirdi.
Yataqda əyninə ətəyi qısa, qırmızı gecəköynəyi geyinmiş gənc qadının sarı saçlarını hərdənbir tumarlasa da, qoynundan gələn, odlu ehtiras oyadan qoxunu duysa da, ondan kam almağa iqtidarı çatmırdı. Gənc qadın xəstə ərindən heç nə ummurdu. Ancaq iç dünyası od tutub yanırdı. Ola bilsin ki, o hələ çox şeyi başa düşmürdü, təcrübəsiz idi. Mexaniki olaraq ərinin böyrünə uzanıb sakitcə vəzifə borcunu yerinə yetirirdi.
Gül solurdu. O, dərilib atılmışdı...
Xəstə ər düşünürdü: "... Cahanın ona bu münasibətinə, bu sədaqətinə dözmək ədalətsizlik deyilmi? Axı, Tanrı kişiylə qadını yaradanda həm də onlara bir-birindən həzz almaq iqtidarı bəxş edib. Bəs onda gənc bir qadını bu ləzzətdən, bu həzdən məhrum etmək insafsızlıq deyilmi? Bəs onda mən onu niyə bədbəxt etdim?"
Mənzildə əsən acı küləyin qorxunc səsi buz baltası kimi sağlam adamın da qəlbini didib parçalayırdı. Üzüntülü günlər onun qəlbinin tək-tük qığılcımlarını da söndürüb kül edirdi.
- Söz ver ki, mənim vəsiyyətimə əməl edəcəksən! - Əri bu sözləri deyəndə evlənməklərindən artıq ay yarım keçmişdi.
Onun solğun çöhrəsində qəribə bir işıq görən Cahan çaşıb qaldı. Tanrı sanki ona bu işığın içində yenidən güc vermişdi. Səsi də, elə bil, ölüm ayağında olan xəstə bir candan çıxmırdı:
davamı
