-
"Çox vacib gecələr üçün otağımda smokinqimi geyinib bir anlıq güzgüyə baxanda da bəzən "Burada nə işim var?" deyə öz-özümdən soruşurdum..."
Orxan Pamuk
HƏR ƏDƏBİYYATÇININ GƏNCLİK RÖYASI
69-cu Cannes Film Festivalı keçən həftə bitdi. 2007-ci ildə Festivalın jürisində idim.
O il ən böyük mükafat Qızıl Palma budağını rumın rejissor Cristian Mungiu'nun "4 ay, 4 həftə, 2 gün"ü, Böyük mükafatı yapon rejissor Naomi Kawase’nin "Mogari meşəsi" adlı filmi və Ən yaxşı rejissor mükafatını amerikalı rejissor Julian Schnabel’in fransızca çəkdiyi "Kəpənək və dalğıc"ı qazanmışdı.
Münsiflər heyətində ciddi bir fikir ayrılığı olmamışdı. Zatən bu yazı jürinin qərarları haqqında deyil, dünyanın ən böyük və təsirli film festivalında jüri olmağın necə duyğu olması haqda bir romançı yazısıdır.
"Ən yaxşı rejissor" mükafatını Werner Herzog’un "Fitzcarraldo" filmiylə qazandığı 1982-ci ildə də Gabriel García Marquez’in münsif olduğu, jüridə hər il bir romançı, ədəbiyyatçı olduğunu qəzetlərdən bilirdim. Bu səbəbdən 2005-ci ilin baharında Parisdən mənə zəng edib "Gələn il Kannda on bir günə iyirmi neçə filmə baxarsanmı?" soruşanda təəccüblənmədim və münsiflər heyətinə üzvlük təklifini qəbul etdim.
İyirmi yaşlarımda İstanbuldakı bir çox ədəbiyyatçı dostlarım kimi mən də arada bir qaşlarımı çatıb "Gələcəkdə film çəkəcəyəm" deyərdim ümidlə.
Əslində rejissor olmaq üçün mənim də, dostlarımın da çounun bir hazırlıq-filan etdiyimiz yox idi. Kinonun eynilə ədəbiyyat kimi hekayələrlə özümüzü ifadə etməyin bir yolu olduğunu və filmə baxmağı çox sevdiyimizi ifadə edərdik yalnızca.
1970-80-ci illərdə türkcə çıxan hər kitaba elə-belə baxıb vərəqləmək qərarım kimi dünyadakı diqqətçəkən hər filmi də görmək kimi özüm üçün tutduğum hədsiz iddialı bir mədəniyyət və təhsil proqramım vardı.
1982-ci ildə bir dostumun evinə gəlib Parisdə otuz üç gün qalmış və "Pariscope" jurnalındakı proqramlardan tapdığım kino-teatrlarda arvadımla qırx iki "sənət filminə" baxmışdım. Bu filmlər haqdakı fikirlərimi futbol oyunları və futbolçular haqqında dəftər tutan bir uşaq kimi bir dəftərə yazar, hələ görmədiyim Bunuel, yaxud Hitchcock filmlərinin hansılar olduğunu müəyyən edərdim.
O illərdə İstanbulda Henri Langlois’un Parisdəki Sinematek’ini özünə nümunə götürmüş zəif və pulsuz bir Sinematek vardı.
Henri Langlois
İstanbuldakı ingilis, alman, fransız, italyan mədəniyyət mərkəzləri və konsulluqlarında film həftələri təşkil edilərdi.
Həmişə eyni insanlardan ibarət olan qırx-əlli nəfərlik filmsevər bir publika, bəzən bir-birimizlə bu kiçik kino salonlarında həftədə iki-üç dəfə qarşılaşırdıq.
İyirmi-otuz yaşlarımda İstanbulda mənim üçün kino ən yaxşı vaxtlarında ədəbiyyatın etdiyi kimi, başqa şəhərlər və aləmlərdəki insanların həyatları, insan övladının vəziyyəti haqqında məlumat əldə etməyin və hər dəfə dünyanı yenidən, bir başqa cür görməyin yollarının müzakirə olunduğu bir yer idi.
Bu filmləri görmək üçün kino zalındakı stulumda hər oturanda orijinal və yaradıcı yeni bir romanı oxumağa başlayanda olduğu kimi, həyəcan və xeyirxahlıq bürüyərdi içimi.
Cannes festivalının böyük zalında münsiflər heyətinə ayrılmış kreslolardan birində oturdum, bəyaz pərdədə filmdən əvvəl sehirli bir işıq göründü və mən hər filmi gəncliyimdəki o xeyirxahlıqla izləməyə başladım:
Cristian Mungiu
Portuqal, koreyalı, rumın bu rejissor üçün əcəba bu gün insan oğlunun durumu nədir?
Filmlərə gündə çox vaxt iki dəfə, günortadan sonra və axşamlar baxırdıq. Səhərlər otel otağında pəncərənin qarşısına çəkdiyim masaya oturur, bir yandan heç cür bitməyən yeni romanım "Məsumiyyət Muzeyi"ni yazır, o biri yandan da Cannes’ın əsas küçəsindəki hərəkəti izləyirdim. Əvvəlcə zibilçilər gecədən qalan artıqları təmizləyir - derkən qarşımdakı dənizə kiçik motosikllər gəlib-getməyə, kafe və yeməkxanalar açılmağa, səkilər dolmağa başlayırdı.
Bəzən Aralıq dənizinə, cənuba doğru baxır, uzun-uzadı bir zamanlar impressionistlərin, Matisse’in, Picasso’nun bu palma ağaclarını və işığı görüb sevindiklərini düşünürdüm.
O uğultu, hərəkət, nəqliyyat gurultusu başlayana qədər otağımdan çıxır, ilk filmi görmək üçün böyük zala gedirdim.
Mən siyasi problemlərlə və zorakılıqla dolu kədərli bir dünyadan gəlirdim. Yaxşısı budur, baş verənləri səssizcə seyr edəydim.
Otelin qapısında məni gözləyən martinikalı bir cangüdənim var idi.
Məndən balacaboy və cılız bu adamla kəlmə kəsmirdik, amma onun mənə yalnız küçələrdə və filmə baxarkən deyil, əyləncələr, yeməklər və mərasimlərdə də yandaşlıq etməsi xoşbəxt insanların qəribə aləminə aid olmadığımı mənə xatırladırdı. Mən siyasi problemlərlə və zorakılıqla dolu kədərli bir dünyadan gəlmişdim. Yaxşısı budur, baş verənləri səssizcə seyr edəydim.
Qırmızı xalının üzərindən bir neçə dəfə keçdim, bütün gecələrə, əyləncələrə qatılıb hər kəsin əlini sıxdım, hər kəslə xoş münasibət qurdum; çox şey gördüm, çox şey öyrəndim və çox da əyləndim.
Uşaqlıq və gəncliyimizdə bir çox filmdə heyranlıqla baxdığım Michel Piccoli və "Eşq zamanı"ndakı (In the Mood For Love) unudulmaz aurasıyla sehirləndiyim Maggie Cheung ilə münsiflər heyətində yoldaşlıq etdim. Amma bunun kimi bir-iki özəl məqamdan başqa, münsifliyimə dair xatirələrimi götür-qoy etdikcə, bunları mənmi yaşamışam, yoxsa qəzetlərdə, televizorda görmüşdüm - demədən edə bilmirəm. Çünki yaşadıqlarımın çoxunu qəzetlərdə zatən çoxdan görmüşdüm.
Jürinin özəl toplantıları üçün maşınlara minib Cannes ətrafındakı əski villalardan birinə gedəndə əsl maraqlandığım şeyi bu gözəl sahillərdə, təpələrdə əskidən bəyi yaşayan zəngin insanların evlərinin içlərinin necə olduğunu bir az görürdüm. (Picasso buralarda bir yerdəmi yaşayırdı?) Bu toplantılara gedərkən səkkiz-on polis motosikleti sirenalarını da çaldıraraq bizə yoldaşlıq edər, hamımız özümüzü vacib hiss edərdik.
Bəzən Cannes küçələrində (cangüdəni başımdan etdiyimi lütfən kiməsə deməyin) təkbaşına gəzərkən tanış bir jurnalist, yaxud bir türk ilə qarşılaşır, o adamın üzündə sanki mən çox özəl bir həyata bulaşmışam kimi bir heyrət ifadəsi görürdüm.
Çox vacib gecələr üçün otağımda smokinqimi geyinib bir anlıq güzgüyə baxanda da bəzən "Burada nə işim var?" deyə öz-özümdən soruşurdum təlaşla və dərhal “Nə var?” deyə cavablayırdım sualımı təlaşla: “Dünyanı tanıyır, bu il çəkilmiş ən yaxşı iyirmi filmi görür və nə çox şey öyrənirəm!”
Nəticələr açıqlanandan, İstanbula qayıdandan sonra Cannes’ın həşəməti, təntənəsi, məşhurları, əyləncə gecələri və jürinin qərarları haqqında söz deməyimi gözləyənlərə eyni bir cavabı verdim:
"Əsl xəbər başqadır. On doqquzucu əsr romanının mərkəzi və qəlbi ailədir, eləmi? İyirminci əsr romanında bu mərkəzin problemlərini müzakirə etdiyi, qərarlar aldığı yer ailənin yemək masasıdır. Balzac’dan Thomas Mann’a, Stendhal’dan Proust’a, Flaubert’dən Nabokov’a ailələrin yemək yeyib müzakirə apardığı bütün o dramatik roman səhnələrini xatırlayaq...
İyirminci əsr kinosu da romanın ardınca gedərək, bir çox yemək səhnəsi çəkib. Amma Cannes’dakı jüri üzvlüyüm sırasında dünyanın dörd bir yanından gələn iyirmi iki filmi ard-arda izlədikdən sonra kinoda artıq durumun dəyişdiyini, ailə süfrəsinin yerinə ailənin maşınının keçdiyini gördüm.
Artıq günümüz filmlərinin çoxunda ailə üzvləri ancaq maşında yol gedəndə yan-yana gəlirlər. Tamaşaçı da - mənim Cannes’da etdiyim kimi - ana, ata və uşaqlar arasındakı mübahisəni zövqlə dinləyərən o ölkənin mənzərələrini seyr edir. Bu, otaqların içlərini seyr etmək qədər gözəldir."
Zatən Cannes’da jüri üzvlüyü edəndən sonra əcəba mən də bir film çəkə bilərəmmi deyə yenidən düşünməyə başladım.
Hürriyet Kelebek səhifəsindən OxuZalının tərcüməsi